Fase 2

Lees die eerste weergawe van dié storie.
Lees die finale weergawe van dié storie.

Mart kies

Susan Lombaard

Tok-tok teen die dun deur. “Noupoort, dame.”
    Sy antwoord nie. Netnou al het die bord verbygeskuif - N UP OR deur die afgeskuifde vensterraam, swaaiend aan een skroef in die warm wind.
    Mart se blik dwaal deur die kompartement. Koffer by die deur; beide knippe toe. Blou spoorwegkombers opgevou op die boonste bank. Gryswit kussing bo-op. Sy knik en vou haar hande op haar skoot.
    Buite skuif die eerste rooibaksteenhuis langs die stasiegebou verby.
    Hulle staan langs mekaar op die kant van die perron: ouma Bet met haar Sondagrok, sykouse en nagmaalskoene; oupa Hans met pak, das en hoed, sy een arm om haar skouer. Hulle oë soek deur die skuiwende vensters; hul hande gaan oop en toe en skerm die son van hul voorkoppe weg.
    Sy hang by die venster uit en waai met altwee hande. “Oupa!” skree sy. “Ouma!”
    Toe die voetbrug ’n vlugtige streep skaduwee oor die vloer gooi, staan Mart op. Sy stryk die blou rok plat waar haar knieë bolle in die materiaal gedruk het.
    Die kartonkoffer stamp teen die trappie toe sy afklim perron toe. Die trein trek weg. Eenkant staan ’n hond aan iets en vreet. ’n Bruin plastieksak rol oor die spoor, haak vas en pof futloos af. In die naaste stasiehuis huil ’n kind. Iemand skree.
    Die perron is stil en grys en die lug baie blou.
    Dis gelukkig nie ver nie. Sy loop die klipperige skuinste op. Die koffer swaai teen haar bene. Elke twintig treë gaan sy staan, druk-druk met ’n papiersakdoek die sweet van haar voorkop weg en verskuif die koffer na die ander hand.
    Die huise se deure is toe; gordyne dig getrek. Die hoë stoepe met trappies na die sypaadjie lyk bedrieglik koel. Net hier en daar roer ’n kantgordyn as sy verbystap - dis tyd vir middagrus op breë beddens in donker kamers.
    Dieter het haar gistermiddag gaan afsien — liewe Dieter, dink sy en glimlag. Hy wou dit doen soos in die flieks. Hy het dik snye brood gesny en konfyt op gesmeer, en hy het ’n rooi appel gekoop en dit blink gevryf. Die fles koffie het sy self gemaak.
    Sy het op haar lip gebyt. “Wat gaan ek sê?”
    “Ag, sê net niks,” het hy hom geërg. “Dis te gou om te sien.” Toe, sagter: “As jy terug is, gaan soek ons ’n ring.”
    “Sy sál sien,” het Mart aangehou. Die trein het gefluit en hy het gemaak of hy haar nie hoor nie. Sy blou oë was nat.
    “Sterkte vir die begrafnis,” het hy agterna geroep en sy het lank gewaai, tot sy hom nie meer kon sien nie.
    Die ou Britse kerkmuseum se dakplate is afgewaai, sien Mart. En die klok in die toring is geroes. Die gras is net voor gesny; aan die kante groei dit onbeheersd teen die klipmure vas.
    Oorkant die straat het iemand met wit skoenpolitoer op die venster van Shorty’s Furniture geskryf: Closing down sale. Die vertoonvenster is leeg.
    Sy vee haar hande aan haar rok af en tel weer die koffer op — linkerhand. Stadiger, nou, begin sy weer aanstap. Verby Shorty’s General Dealer en Shorty’s Butchery en Shorty’s Hotel met ’n ry stowwerige bakkies en motors op die sypaadjie. Die warm wind blaas van agter af haar natgeswete rok koud teen haar rug vas.
    Mart klim een, twee, drie trappies op. ’n Wit koevert steek halfpad uit by die bek van die groen posbus op die stoepmuurtjie. Die hekkie swaai piepend oop, dan toe. Die breë stoep is onlangs streperig gevee. In die rooi blombak het die malvas gevrek.
    Sy gaan sit op die stoepmuurtjie om tyd te wen, asem te skep en haar skoene uit te trek. Die teëls is koud onder haar voete.
    “Kyk, Oupa!” Haar kaal voete klap op die stoepteëls. Sy hardloop omkyk-omkyk tot op die ander punt en weer terug. Die jêmblik aan die draadhandvatsel rol agterna. Dit klik oor die laste tussen die teëls en die klippies binne-in girrr.
    Oupa Hans sit op die stoepmuurtjie. Sy pyp maak ’n grys wolkie bokant sy kop en hy knik. “Hy rol mooi gelyk.”
    Een, twee, drie treë tot by die voordeur. Sy sit die koffer langs haar neer, en steek haar voorvinger met ’n kortgeknipte nael uit na die klokkie. Sy trek dit terug; druk dan vinnig. Dit klingel onbehoorlik helder.
    Voetstappe klink op oor die plankvloer in die voorportaal — die glasornamente in die vertoonkas ratel ritmies. Die blou voordeur swaai oop. Ouma Bet staan klein in die deurkosyn. Nie oupa Hans nie.
    Here.
    “Mart?”
    Vir ’n oomblik voel Mart jammer vir haar. Sy steek haar hand uit.
    “Ouma.”
    Hulle hou mekaar lank vas, maar hulle praat nie.
    Later maak hulle koffie en broodjies en eet dit by die blou kombuistafel. Die man van die bank bel — innige simpatie, sê hy, en ná die begrafnis sal hy oorkom met die testament.
    Mart gaan sit die draagbare radio op die sideboard in die eetkamer aan. Dis aandnuus-tyd. Hulle luister met skuins koppe en kou, sluk, vermy mekaar se oë.
    Die plankvloer in die gang kraak. Ouma Bet kyk afwagtend op maar ruk gou haar kop weg.
    “Iemand gaan kom klop,” probeer sy dit regpraat. “Die Smit-vrou moet kraam, vannag of môre. Dis haar eerste kind. Ek sal moet help.”
    In die wasbak drup die kraan in ’n geel emaljebeker. ’n Mot kring om die kaal gloeilamp en gooi fladderende klein skaduwees oral in die vertrek. Die koolstoof in die hoek is koud.
    Ná aandete gaan haal oupa Hans sy groot Bybel met die bruin leeromslag in die kamer terwyl ouma Bet die skottelgoed was. Hy skuif sy bril tot op die punt van sy neus en blaai vorentoe, agtertoe, lees hier en daar: sy lippe roer.
    Ouma Bet hang die vadoek aan die hakie agter die deur, haal haar voorskoot af en kom sit langs hom.
    Oupa Hans kug. “Ons lees vanaand uit die Woord van die Here, en wel uit die boek van die Psalms. Psalm honderd een en twintig vanaf die eerste vers. ’’n Bedevaartslied. Ek slaan my oë op na die berge: waar sal my hulp vandaan kom  …?’”
    Die koolstoof bak Mart se blaai warm van agter. Die lamplig skiet geel vonkies uit ouma Bet se hare. Oupa Hans se stem is diep en hy rek sy o’s en a’s lank uit.
    By “my hulp kom van die Here” lees oupa Hans stadiger. Ouma Bet maak haar oë toe en knik.
    Ouma Bet gaan die aand vroeg kamer toe. Mart maak tee en dra dit op ’n houtskinkbord na die kamer aan die einde van die lang gang. Sy bly staan in die deur.
    Die kussings aan oupa Hans se kant is vet opgepof. Sy bruin baadjie hang aan ’n kapstok teen die muur.
    Ouma Bet sit op die kant van die bed. In haar hand hou sy oupa Hans se wyserhorlosie met die vergeelde glasie. Sy sit daaroor gebuig.
    Toe Mart kug, vou sy haar hande toe oor die horlosie.
    Hulle sit langs mekaar en drink. Ouma Bet slurp en mors ’n bietjie oor haar ken. Haar valstande is reeds in die glas water langs die bed.
    “Ek kan nie, Mart,” sê sy. Haar stem is helder. “God weet ek kan nie sonder hom nie.”
    Mart sê niks. Die staanhorlosie tik hard in die gang.
    “Dink jy  …” Ouma Bet huiwer. Hulle het nog nooit daaroor gepraat nie. “Dit wás mos reg  …? Ek het mos gehelp? Of is dit my straf dat hy voor my moes gaan?”
    Mart weet skielik wat sy moet doen.
    Ouma Bet trek haarself ’n bietjie regopper. Sy weet ook.
    “Ja, jy moet my help, Kind,” sê sy. “Maar eers moet ek jou help. As die begrafnis oor is.”
    Mart skrik. “Ouma?”
    “Ja, ek weet.” Sy is weer saaklik. “Hoe lank al?”
    “Ek het al vier keer gemis, Ouma,” sê Mart en kyk vir haar hande.
    Ouma Bet knik. “Dis nog goed so. Nie te gou nie en ook nie te laat nie. As die begrafnis oor is.”
    Mart dink aan Dieter. Sy blou oë en sy harde hande wat vir haar die broodjies gesmeer het.
    Hulle praat nie weer nie.
    Mart vat die skinkbord terug kombuis toe; spoel die koppies uit en pak dit langs mekaar in die blou kas met die glasdeurtjies, ore skuins vorentoe. Toe dwaal sy nog ’n bietjie deur die huis en maak seker die voordeur en agterdeur is gesluit. Badkamerlig af. In die sitkamer met die swaar blou fluweelgordyne gly haar hand oor die groot leunstoel in die hoek.
    Ouma Bet het reeds die kamerlig afgesit. Net die bedlampie aan oupa Hans se kant brand nog en ’n bietjie maanlig val deur ’n skreef in die gordyne. Sy lê met toe oë. Mart skuif onder die stywe laken in en klik die bedliggie af. In die maanlig kan sy bokant hulle koppe die woorde van die “Die Here is uw bewaarder”-bordjie uitmaak.
    Oupa Hans se rug is warm teen haar koue lyf. “Gee jou voete hier, Mart-kind,” raas hy goedig en knyp Mart se voete tussen sy knieë vas. “Jy sal verkluim.”
    Hy ruik na pyptwak en rooibostee.
    Laat in die nag hoor Mart “sjorrr” toe ouma Bet die emaljepotjie onder die bed gebruik. Mart wag tot sy weer onder die laken ingeskuifel het, die deken warm onder haar keel vasgetrek. Haar gevoude hande op haar bors maak ’n bult onder die deken. Mart sit regop en tel die verekussing op; weeg dit in een hand. Die knop onder die deken beweeg vlinderlig.

Sy staan in die deur van die stoepkamer. Dis koud buite, en donker. Die lig uit die stoepkamer lyk warm. “Ouma?”
    Ouma Bet hoor nie. Sy staan met haar rug na die deur toe. Langs haar staan ’n pot stomende water. Haar stem is saaklik. Sy praat met iemand wat op die bed lê. Mart sien ’n kaal voet uitsteek. Die voet is smal en wit.
    “Jy slaap vannag hier,” sê sy. “Môre-oggend sal ek jou vroeg wakker maak om huis toe te gaan. Jy gaan nie skool toe nie.”
    Sy steek haar hande in die pot water en praat skuins oor haar skouer. “Jou water het gebreek. Die kind sal teen oormôre afkom. Moenie skrik as jy môre swart klonte sien nie. As jy begin pyne kry, laat jou ma my kom roep, dan is dit tyd.”
    Sy vryf haar hande driftig in ’n handdoek. “Dis eintlik nog te gou. Julle wil mos nooit wag nie — weet mos van beter. As jy ná die tyd aanhou bloei en koors kry, moet jy terugkom dat ons die plasenta kan afkry.” Sy gooi die handdoek oor die voetenent van die bed en steek haar hand uit na die ligskakelaar. “Jou ma kan die geld in die posbus sit. Slaap nou.”
    Mart bly staan in die donker. Ouma Bet loop verby haar voordeur toe. Mart weet sy moes haar gesien het.

Net voor sy die kussing oor die ou vrou se gesig druk, gaan ouma Bet se oë oop. Sy stoei nie. Na ’n paar sekondes trek die spiere in haar nek vir ’n oomblik. Mart houvas tot daar geen deining meer onder die deken sigbaar is nie voor sy die kussing afhaal. Sy pof dit op en draai op haar sy.
    In die donker dink sy aan Dieter en aan sy warm lyf. Sy sit haar hand op haar maag. Die kind roer onder haar vingers.

boontoe

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.