Riana Scheepers: Dochters van Afrika

Dit is niet de eerste verhalenbundel die in Zuid-Afrika (en in Nederlandse vertaling) is verschenen. In 1986 bundelden André Brink en J.M. Coetzee zowel Engels- als Afrikaanstalige auteurs in A land apart — in Nederland vertaald onder de knullige titel Ons geduld heeft zijn grenzen, alsof het ging om protestliteratuur, wat zeker niét het geval was. In 1990 verscheen bij Ad. Donker de bundel Raising the blinds, samengesteld door Annemarié van Niekerk, met verhalen van een groot aantal vrouwelijke auteurs, allen Engelstalig, onder wie Olive Schreiner, Nadine Gordimer, Doris Lessing, Bessie Head, Gcina Mhlope en Miriam Tlali.

In Nederland stelde Riet de Jong-Goossens een paar jaar geleden voor Nijgh & van Ditmar een overzichtelijke bundel samen met verhalen van een groot aantal Afrikaanstalige auteurs — onder de pakkende titel Kort Afrikaans, met een vette knipoog naar Jan Wolkers. En niet lang geleden verscheen dan in Zuid-Afrika de vuistdikke bundel Dogters van Afrika, samengesteld door Riana Scheepers, waarvan de Nederlandse uitgave een bekorte versie, en dus het kleinere zusje is. De verhalen in deze bundel zijn onderverdeeld in categorieën: ‘jonge meisjes’, ‘eerste liefde’, ‘zusters’, ‘bruid en huwelijk’, ‘moeders’, ‘weduwen’, ‘verleiders’, ‘hoeren’, enzovoort. Deze indeling zorgt ervoor dat de verhalen, die zeer in lengte verschillen, erg heterogeen zijn. Een voordeel daarvan is veelzijdigheid, een nadeel vluchtigheid. Een bonte rij van karakters en situaties, die je een korte blik gunnen in het Zuid-Afrikaanse leven van alledag, passeert de revue.

In een zo gepolitiseerd en door taalstrijd geplaagd land als Zuid-Afrika is iedere verhaalkeuze arbitrair. In de tijd van de apartheid konden Brink en Coetzee hun bundel nog A land apart noemen, en vormden de verhalen die Brink in zijn Afrikaanstalige gedeelte opnam een eerste kennismaking met een keur van auteurs, onder wie Koos Prinsloo, John Miles en Etienne van Heerden. Van Niekerks bundel was volledig gewijd aan Engelstalige schrijvers, en daar was ook iets voor te zeggen, omdat de samenstelster met de verhalen een verantwoord historisch overzicht wilde bieden.

De Nederlandse versie van Scheepers bundel, Dochters van Afrika, is om verschillende redenen problematisch te noemen. De titel is ontleend aan het gelijknamige, wat clichématige verhaal van Elsa Joubert dat in de bundel is opgenomen, maar dekt de lading niet en is daarom misleidend, evenals de foto van het idyllische Zulu-dorpje die het omslag siert. Want wie zijn die ‘dochters van Afrika’? De hoofdpersonen in de verhalen? Maar toch niet de vrouw in Van Heerdens verhaal ‘De treurige bruid’? En ook niet de schooljuf in het grappige maar al te sentimentele verhaal ‘Juffrouw Glansoog’ van De Waal Venter. De schrijvers? De mannen onder hen kunnen in ieder geval geen staat maken op het epitheton ‘dochter van Afrika.’ Eigenlijk kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat Scheepers suggereert dat alleen Afrikaanstalige blanke auteurs het (Zuid-)Afrika-gevoel te voorschijn kunnen toveren, en dat lijkt me op zijn zachtst gezegd aanvechtbaar, als je weet hoeveel er in het recente verleden door tal van andersgekleurde Zuid-Afrikanen is geschreven.

Op de keuze valt ook het een en ander af te dingen. Het verhaal van ‘Nataniël’ (een in Zuid-Afrika bekende zanger/performer) is van matige kwaliteit, het veelbelovende tekenende begin ten spijt: ‘In Pretoria zijn verschrikkelijk veel homo’s. Sommige zijn mooi, sommige zijn lelijk, sommige getrouwd, sommige leraar, sommige zijn afschuwelijk dik (waar ze niet altijd wat aan kunnen doen) sommige zijn hoeren, sommige hebben het moeilijk, want dat zijn christenen.’ Bovendien is het bijzonder jammer dat Jeanne Goosen en Marlene van Niekerk ontbreken, om nog maar te zwijgen van schrijvers met een kleurtje: A.H.M. Scholz ontbreekt, evenals E.K.M. Dido, die Nederland al eens heeft bezocht en met haar verhalen grote indruk maakte. Van Rachelle Greeff, van wie in De Tweede Ronde al eens werk is verschenen, wordt ‘Die kind’ opgenomen, maar van haar verhaal ‘Die rugkant van die bruid’ wordt slechts een kort fragment afgedrukt, hetgeen een nodeloze verminking betekent.

Ik had bij een bundel als deze liever een langere inleiding gezien, of korte biografietjes over wat de schrijvers zoal in het leven doen. Behalve Etienne van Heerden en Scheepers zelf zijn de gebundelde auteurs in Nederland niet of nauwelijks bekend. Ze verdienen een betere introductie. En waar ik me het meest aan stoorde: hoezeer zij er in haar verhalen onmiskenbaar in slaagt een Afrika-gevoel op te roepen, vind ik het toch een beetje overdreven dat er van Scheepers liefst drie verhalen zijn opgenomen (geen enkele andere auteur in de bundel wordt zo royaal bedacht), terwijl je van een samensteller van poëzie of proza meer bescheidenheid zou mogen verwachten. Gerrit Komrij gaf het goede voorbeeld door slechts één — ironisch — gedicht van zichzelf op te nemen in zijn bundel met 19e en 20e eeuwse Nederlandse poëzie. Of probeert de uitgever goede sier te maken met zijn Zuid-Afrikaanse auteur? De blurp op het omslag doet zulks vermoeden.

Dochters van Afrika, Verhalen over vrouwenlevens, samenstelling: Riana Scheepers (vertaling: Riet de Jong-Goossens), Prometheus, ƒ29,90.

boontoe

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.