“Het heden is een gevaarlijke plek om te leven”: twee nieuwe romans

Robert Dorsman

David Schmahmann, De zondeval (vertaling van Empire Settings) Vertaald door Gonny Hagelen. Uitgeverij Sirene. isbn 9058311589. 335 blz — euro 19,95.

K. Sello Duiker, The Quiet Violence of Dreams, Kwela Books. isbn 0795701209 — 457 blz. prijs 89,95 rand. (verschijnt eind 2003 in een Nederlandse vertaling bij uitgeverij De Geus)

De betrekkelijk jonge en vernieuwende Zuid-Afrikaanse uitgeverij Kwela Books geeft een aantal jonge Zuid-Afrikaanse schrijvers uit, onder wie de veelbelovende K. Sello Duiker. In zijn grote roman The Quiet Violence of Dreams schetst Duiker het hectische leven in het nieuwe Zuid-Afrika, geheel en al van binnenuit geschreven. De hoofdpersoon Tshepo moet in het reine zien te komen met het oude en het nieuwe Zuid-Afrika, met zijn eigen seksualiteit, met de dood van zijn moeder en het misdadige leven van zijn vader. En dat alles in een samenleving die doordrenkt is van geweld. Tshepo kan het leven niet aan, leest esoterische boeken, gaat om met duistere types. Hij wordt met een psychose opgenomen in een psychiatrische inrichting en daarna lijkt er wat richting te komen in zijn leven. Dat zijn in het kort de ingrediënten van een roman die overtuigend is geschreven, overtuigend juist omdat Duiker de moeilijkheden van zijn hoofdpersoon, diens psychische verscheurdheid, schetst tegen de achtergrond van de condition humaine — het menselijk tekort, inderdaad — in de Zuid-Afrikaanse samenleving. Doordat Duiker bovendien een scherp waarnemer is, schrijft hij een roman die trekken heeft van William Burroughs, maar ook van Dostojevski, en van Koos Prinsloo, de veelbelovende Afrikaner schrijver die aan aids is overleden. Door zijn korte zinnen en zijn geserreerde stijl weet Duiker een sobere sfeer op te roepen. Doordat hij zijn hoofdpersonen als het ware isoleert in hoofdstukken die naar hen zijn vernoemd, versterkt hij de eenzaamheid die hen en Tshepo omgeeft. Een sterk element.

Hetzelfde doet David Schmahmann in zijn roman De zondeval. Schmahmann werd in 1953 in Durban geboren. Hij studeerde in India en Israël en woont nu in de Verenigde Staten, waar hij advocaat is. Waarom hij zijn boek geschreven heeft weet ik niet, maar ik vermoed dat het berust op autobiografische gegevens. Met andere woorden, er gaat niets boven de werkelijkheid. Maar waar Duiker erin slaagt zijn personages op een overtuigende manier neer te zetten, daar faalt Schmahmann. Nou ja faalt, je kunt beter zeggen dat zijn ambitie groter is dan zijn schrijverstalent. Schmahmanns opzet is anders. Dat moet ook wel, want als buitenstaander, als balling, kan hij alleen het oude, gestolde, Zuid-Afrika oproepen, een cruciaal verschil met Duiker. Voor Schmahmann blijven de Afrikaners bijvoorbeeld steken in slappe stereotiepe beschrijvingen. Erg jammer en onnodig. Het hele boek ademt een onwezenlijke sfeer, die alleen te verdragen is in het hoofdstuk over Baptie, de zwarte huishoudster van de familie Divin. Ook dat is begrijpelijk, omdat zij ongelooflijk conservatief is, en in het verleden leeft. Een van de mooiste zinnen uit het boek staat dan ook in dit hoofdstuk: “Alles verandert hier te snel om eraan te wennen.” Het overgrote deel van De zondeval wordt beleefd in Amerika, waarnaartoe de hoofdpersoon Danny Divin is geëmigreerd na een affaire met het kleurlingmeisje Santi rond het midden van de jaren zeventig van de vorige eeuw. Danny ontmoet in Boston een kunstenares, Tesseba, die aanbiedt met hem te trouwen, waardoor hij een verblijfsvergunning kan krijgen. Aan het einde van het boek laat Schmahmann zijn held naar Zuid-Afrika terugvliegen om Santi te ontmoeten, die inmiddels werkzaam is bij het ANC. Hij is altijd van haar blijven houden. Tegelijkertijd gaat hij naar Zuid-Afrika om het niet onaanzienlijke vermogen van zijn familie, illegaal nog wel, Zuid-Afrika uit te smokkelen, maar dat vertelt hij Santi wijselijk niet. Zodra het boek in het Zuid-Afrika van nu speelt, gaat het fout, juist omdat Schmahmann in het verleden is blijven steken. Santi is degene die weet te reflecteren over het verleden. Ze zegt dat ze altijd van Danny is blijven houden en dat de conflictsituatie van dit moment voor haar één geheel vormt met de teleurstellingen en het verdriet van toen. Daar heeft Danny niet van terug.

“Het heden is een gevaarlijke plek om te leven”, schreef een Zuid-Afrikaanse dichter in de jaren zeventig. Die woorden gaan nog steeds op in het nieuwe Zuid-Afrika. En ook voor de literatuur die uit Zuid-Afrika komt. Ballingschrijvers hebben moeite die sfeer op te pikken. Ze zijn te lang het land uit geweest en blikken hunkerend terug naar “the good old life”. Dat blijkt uit Schmahmanns boek. Waarmee niet gezegd wil zijn dat De zondeval mislukt is. De reconstructie van de gebeurtenissen is trefzeker beschreven, evenals de verschillende personages met hun typisch Engels-koloniale inslag. Maar omdat hij blijft steken in nostalgie is De zondeval in alle opzichten het tegendeel van The Quiet Violence of Dreams.

boontoe

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.