Bloemlezing over de Boerenoorlog

Robert Dorsman

Boer en Brit — Ooggetuigen en schrijvers over de Anglo-Boerenoorlog in Zuid-Afrika
Ena Jansen en Wilfred Jonckheere (samenstelling)

Amsterdam University Press, Amsterdam
(Vertalingen uit het Afrikaans: Riet de Jong-Goossens en Ena Jansen)
360 blz. — f 55.

Menige Nederlandse stad heeft een Transvaalbuurt, waar altijd wel een Generaal De Wet-, een Joubert-, een Bothastraat te vinden is. De meeste van die wijken werden aan het begin van de twintigste eeuw gebouwd, na de tweede Boerenoorlog, die duurde van 1899-1902. We kunnen het ons nu nauwelijks meer voorstellen, maar rond 1900 zinderde Nederland van de Pro-Afrikaanse gevoelens. De Boerenoorlog bracht een golf van nationalisme teweeg. De verontwaardiging over het Britse geweld tegen het Afrikaner Broedervolk was niet van de lucht. Adama van Scheltema dichtte: ’Hebt gij ’t gehoord, hoe onze broeders lijden,/Het zonental door Neerland steeds beheerd,/Dat Britsch geweld, sterk door de nood der tijden,/Ons met de Kaap als heeft van ’t hart gescheurd?’). Met name de Tachtigers namen het voor de Boeren op: Van Eeden, Kloos, Verwey. De laatste wijdde zelfs een groot aantal gedichten aan de Boerenoorlog en zijn ’Aan den Schrijver van Een eeuw van onrecht’, werd in heel Europa vertaald. Van Eeden schreef het sonnet ’De geboorte eener natie’, dat eindigt met: ’Zo sloeg Hephaistos eens het hoofd eens Gods,/en als Athene strijdbaar en gewapend/werd het groot Afrikaander volk geboren.’

In Boer en Brit bundelen Jansen en Jonckheere nu een groot aantal teksten uit Nederland en Zuid-Afrika die met elkaar gemeen hebben dat ze reacties zijn op de Boerenoorlog (of Zuid-Afrikaanse oorlog zoals je tegenwoordig politiek correct moet zeggen), in de vorm van ooggetuigenverslagen, gedichten, proza- en dagboekfragmenten, alle verschillend van lengte. De bijdragen komen uit het Afrikaans en het Nederlands. Ook werden moderne romanfragmenten gekozen om te laten zien hoe de Boerenoorlog heeft doorgewerkt in de literatuur in het Afrikaans. Van Britse of van Engels-Zuid-Afrikaanse kant werden geen fragmenten opgenomen, en dat is gek, want je mist nu wel de Engelse dimensie. Ik zou weleens willen weten hoe de blanke Engelstalige inwoners van Zuid-Afrika dachten en denken over deze Zuid-Afrikaanse oorlog. Jansen en Jonckheere proberen naar eigen zeggen de positieve en negatieve aspecten van de strijd van de Boeren weer te geven, in een poging een zo objectief mogelijk beeld te geven van het conflict, maar hoe kan dat als je documenten kiest die maar een kant ervan belichten?

De inleiding van Jansen over de Afrikanerkant is gortdroog, erg opsommerig. De enige dramatiek ligt in de hemeltergende statistieken: in de concentratiekampen die de Britten in Zuid-Afrika stichtten, stierven ruim 25.000 Afrikaners, meest vrouwen en kinderen. Minstens zo erg was het lot van de zwarten: 107.000 van hen kwamen in kampen terecht, geschat wordt dat 20.000 er zijn gestorven. Zwarten deden bovendien voor Boer en Brit het zware werk en waren uiteindelijk — nadat de Unie van Zuid-Afrika in 1910 tot stand kwam — de grootste slachtoffers van de oorlog. Jonckheere is meer op dreef. Zijn uitvoerige betoog eindigt met een hoofdstukje over de reacties op de Boerenoorlog in Vlaanderen waar Kruger-bier werd verkocht, en waar men de strijd van de Boeren algauw gebruikte voor het streven naar een eigen identiteit en zelfstandigheid.

Een paar woorden van kritiek en afkeuring moeten mij van het hart. Vreemd is het te moeten constateren dat Karel van den Berg geheel en al ontbreekt, van wie vrij onlangs nog Beste Ouders! Brieven uit de Transvaal werd uitgegeven. Een omissie van jewelste lijkt mij, want die brieven geven een goed beeld van het verloop van de oorlog en van Van den Bergs kritiek op Brit én Boer. Echt een schande is het, dat met geen woord wordt gerept over Olive Schreiner (1855-1920), terwijl deze Engelstalige Zuid-Afrikaanse schrijfster een fervent voorstander was van de Boeren en zich in een beroemd geworden pamflet geschreven in juni 1899 opwierp als verdedigster van hun zaak. Onbegrijpelijk en een misser, te meer omdat er een Nederlandse vertaling van bestaat, gemaakt nota bene door president Reitz van de Oranje Vrijstaat! Jansen legt alleen uit waarom The Boer War Diary van Sol. T. Plaatje, een zwarte schrijver in Britse dienst (en in 1912 mede-oprichter van het ANC), ontbreekt. Eigenlijk een misser van hetzelfde kaliber. De bloemlezing bevat daarom helemaal geen ’veelstemmig politiek en literair geheel’, zoals Jansen beweert.

Tot slot is het ook erg jammer dat dit fraai uitgegeven boek met zijn rustige letter geen index heeft en wordt ontsierd door ettelijke tientallen kleinere en grotere fouten, weglatingen en andere onzorgvuldigheden. Ook de omslag is vrijwel identiek aan het door uitgeverij Verloren in 1999 gepubliceerde boek De Boerenoorlog, van Bill Nasson. Pijnlijk.

boontoe

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.