Pompeuze roman van Brink

Robert Dorsman

Donkermaan
André Brink
Uit het Engels vertaald door Anneke Goddijn en Rob van der Veer.
Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam
350 blz. — f 55
(De Engelse vertaling van Donkermaan heeft als titel: The Rights of Desire. Het boek is door André Brink zelf uit het Afrikaans in het Engels vertaald.)

Donkermaan heet de nieuwe roman van de Zuid-Afrikaanse schrijver André Brink. Generatiegenoten als JM Coetzee en Nadine Gordimer hebben grote romans over het nieuwe Zuid-Afrika geschreven, maar het wil Brink maar niet lukken in hun voetsporen te treden.

Ruben Olivier, een bibliothecaris op leeftijd, woont alleen in een ‘spookhuis’ in Kaapstad. Hij verliest zijn baan aan een zwarte. Noodgedwongen brengt hij zijn vele vrije tijd door met lezen en schrijven en koestert hij zijn collectie klassieke grammofoonplaten. Omgevallen boekenkast die hij is, strooit Olivier met citaten. De mooiste ontleent hij aan Kierkegaard, ergens halverwege het boek: ‘Voorwaarts te leven en achterwaarts te begrijpen.’ Deed Olivier dat maar. Hij is weduwnaar, zijn vrouw Riana is lang geleden overleden en zijn twee zonen in Johannesburg denken erover te emigreren. In zijn eenzaamheid heeft Olivier alle tijd voor contemplatie, maar van enige psychologische diepgang of verwerking van het verleden is geen sprake, laat staan van een ‘achterwaarts begrijpen’. Donkermaan druipt van de symboliek, maar Brink verdonkeremaant de essentie ervan: het recht op begeerte. Wie of wat geeft Ruben Olivier het recht om verliefd te worden op Tessa Butler, een vlotte meid van eind twintig aan wie hij een kamer verhuurt in zijn grote huis? Hij schrijft er wat aantekeningen over, maar die zijn te mager om een geraamte te bieden en dat is juist wat dit boek ontbeert: houvast. Of wil Brink daarmee zeggen dat het nieuwe Zuid-Afrika geen houvast biedt? Dan had hij een veel boeiender boek kunnen schrijven, een zenuw kunnen blootleggen.

Een overbodige ingrediënt is het spook in huize Olivier in de persoon van Antje van Bengalen, een slavin uit de zeventiende eeuw. Brink ontleent dit gegeven aan het prachtige boekje van de Zuid-Afrikaanse historicus Nigel Penn: Rogues, Rebels and Runaways met essays over het leven aan de Kaap de Goede Hoop ten tijde van het bewind van de VOC. Het oorspronkelijke verhaal van Antje van Bengalen is veel mooier, ongelooflijker en buitenissiger ook dan Brink het aanbiedt in zijn roman. Ik begrijp de gretigheid wel waarmee hij het gegeven oppakt, maar van een degelijke uitwerking is ook hier geen sprake.

Hoe komt het dat een overigens kundig schrijver als Brink er niet in slaagt een geloofwaardig boek te schrijven, maar grossiert in clichés en oppervlakkigheden? Niet doordat hij zijn onderwerpen niet weet te kiezen, maar omdat hij er teveel ballast bij verzint en hoofdzaken niet scheidt van bijzaken. Donkermaan wemelt van de personages die te pas en te onpas hun entree maken. Het verhaal kent niet één spannend wendingspunt en de personages zijn van bordkarton. Magrieta, de gezette, aarts-conservatieve, diepgelovige zwarte huishoudster, en de kat Amadeus komen als enigen een beetje uit de verf.

Een dieptepunt is de catastrofale verhouding die zich ondanks alles tussen Ruben en de mooie Tessa ontwikkelt. Zoals gebruikelijk verpest Brink zo’n gegeven door de twee na heel veel heen en weer getrek en een beroving en bijna-verkrachting door een stel zwarte jongens op zeven bladzijden voor het einde met elkaar naar bed te sturen, een even larmoyante als ongeloofwaardige vertoning.

Een van de weinige positieve dingen die over dit boek te melden zijn, is dat het met vaart en humor is geschreven. Vooral Magrieta wordt met veel gevoel neergezet. Ze schommelt overtuigend door het boek heen met haar gemopper op het nieuwe Zuid-Afrika en de verwilderende zeden. Als ze ontdekt dat Tessa, van wie ze niets moet hebben, een zwart vriendje heeft, dat ook nog blijft slapen, wordt het hele huis geboend om deze godsterging met spons en zeem te bezweren.

De vertaling leest goed. De vertalers laten her en der Afrikaanse woorden staan: ‘mos’ (toch), ‘aspris’ (expres) en ‘zol’ (joint). Jammer, want ze zetten je op het verkeerde been. Uit welke taal ze ook vertaald mogen worden, Zuid-Afrikaanse romans ontkomen niet aan ellenlange verklarende woordenlijsten, en ook dit boek heeft daarvoor twee bladzijden nodig. Een gekke ontdekking deed ik op bladzijde 199, waar gewag wordt gemaakt van een ‘gedwongen verhuizing naar District Zes’. Een gedwongen verhuizing (‘forced removal’) was in het oude Zuid-Afrika een verhullende term voor de talloze deportaties van zwarten en kleurlingen, en in dit geval juist niet naar District Zes, een legendarische gemengde wijk van Kaapstad, maar ervandaan. Op bladzijde 77, 103 en 105 staat het wel goed. Tot slot staat in de colofon nog een onuitroeibare hebbelijkheid van vertalingen van Zuid-Afrikaanse boeken in het Nederlands, dat Donkermaan werd vertaald met gebruikmaking van de Zuid-Afrikaanse tekst. Beetje vreemd. Natuurlijk wordt de Afrikaanstalige tekst bedoeld, dus: die in het Afrikaans.

boontoe

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.