Water en ligte in (ten minste) drie tale?

Ten slotte vra ek aan Calteaux: hoe afdwingbaar is PANSAT se regte? Sy sê dat die klem eerder val op mediasie, soos deur die huidige tydsgees van interpretasie van die Wet vereis. Sy sou graag die media se negatiewe terugvoer wou omkeer na ’n realistiese prentjie van dít wat PANSAT inderdaad vermag: die organisasie tree aktief op in die kommunikasie tussen privaat persone en tussen groter organisasies.

Lesing II

Prof Bekker vra heel eerste die volgende vrae:

As ’n mens ’n emmer vol klippe pak, is dit dan vol?

As ’n mens dit vol gruis pak, is dit dan vol?

En vol sand?

As ’n mens dan water byvoeg, is dit dan uiteindelik vol?

Die punt van die verhaal is dat ’n mens êrens moet begin; taal binne ’n land is ’n proses en die mense se gesindhede verander nie oornag nie. Eers pak ’n mens met moeite ’n paar klippe in ’n emmer, voordat ’n mens uiteindelik ’n model vind wat almal se behoeftes pas.

Ons kan nie na ’n saak kyk vanuit verskillende perspektiewe nie. As ons nie ’n rots in die emmer plaas nie, gaan ons dit nooit in die emmer kry nie. Taal moenie óns stuur nie.

Herontdek die geskiedenis en ontstaan van publieke bestuur en taal.

Identifiseer die nuwe profiel van die nuwe munisipaliteit.

Volgens Bekker.

Lesing III

Prof Hennie Strydom van die Vrystaatse Universiteit se regsfakulteit wat gehelp het met die opstel van die Suid-Afrikaanse Taalwet, sê dié Wet gaan tande hê.

Die wetsontwerp maak voorsiening — en verplig die munisipaliteite, trouens — dat munisipaliteite minstens twee tale moet gebruik. Koste mag nie as verskoning gebruik word om aan een taal voorkeur te gee nie. Funksionele veeltaligheid moet bestaan. Prof Strydom verduidelik dat dit glad nie onbekostigbaar duur sal wees as ’n plaaslike munisipaliteit ’n persoon se brief of navraag in sy eie taal beantwoord nie. Dit is op hierdie vlak wat funksionele veeltaligheid kan begin; mense gebruik kostes veels te maklik as ’n verskoning.

Die wetsontwerp bepaal dat alle regerings die vernaamste tale in sy gebied op ’n rotasiegrondslag moet gebruik en ’n lys moet opgestel word van dokumente wat gereeld gebruik word en in watter tale dit gebruik gaan word. Dit kan nie willekeurig gedoen word nie. Die lys moet só saamgestel word dat die tale gelyke beregting het in die dokumente wat in daardie tale verskyn. Voorsiening word gemaak vir die verskillende profiele van verskillende gemeenskappe. Alle munisipaliteite hoef dus nie al 11 tale te gebruik nie, maar net die grootstes in hul gebiede.

Enige afwyking van die wet sal net ná raadpleging met die Pan-Suid-Afrikaanse Taalraad kan gebeur. Munisipaliteite sal moet bewys lewer dat so ’n afwyking noodsaaklik is vir doeltreffende regering en kommunikasie. Selfs dan moet minstens twee tale gebruik word.

Strydom het gesê daar kan nie oor doeltreffende regering gepraat word as ’n taal gebruik word waarin die meeste mense nie onderleg is en die nuances verstaan nie. Hy het daarop gewys dat ook die Grondwet voorsiening vir meertaligheid maak. Ten einde die meertaligheid afdwingbaar te maak, word remedies voorgestel in terme van artikels 11 (1) — (3). Voorts, indien ’n munisipaliteit in die toekoms — nadat artikel 6 geïmplementeer is — sou besluit om nie gehoor te gee aan meertaligheid nie, is die betrokke munisipaliteit skuldig aan ’n oortreding en strafbaar voor die regering. Die Grondwet is immers die hoogste gesag en die munisipaliteite is verplig om daaraan gehoor te gee.

Die Grondwet bepaal ook die regering moet stappe doen om gelykheid tussen tale te bewerkstellig. Strydom het gesê rade moet die koste op lang termyn bepaal as hulle nie veeltaligheid wil toepas nie. Dit sluit in die moontlikheid van konflik, en die gehalte van onderwys wat in gedrang kan kom. Daar moet ’n politieke verbintenis wees om gelykheid tussen tale te bewerkstellig.

Lesing IV

Regerings moet die taalvoorkeure van hul burgers in ag neem, met veeltalige regerings as uiteindelike doelwit. Individuele veeltaligheid is ’n persoonlike keuse, het mnr LD Tsotetsi van die Departement van plaaslike regering in die Vrystaat gesê.

Hy het gesê die wet op munisipale strukture maak voorsiening vir gemeenskapsbetrokkenheid. Dit behels dat die gemeenskap by die besluitnemingsproses van plaaslike regerings betrek moet word.

Die Grondwet bepaal dat munisipaliteite die taalgebruik en -voorkeure van hul inwoners in ag moet neem. Dit is die regerings wat veeltalig moet wees, nie die inwoners nie. Dienslewering deur die regering in die taal van ’n mens se keuse is iets wat as vanselfsprekend beskou behoort te word. Dit moet die normale stand van sake wees, nie ’n guns nie. Deur diens in die taal van die inwoners se keuse te lewer, blyk ’n eenvoudige verbintenis te wees — om die publiek te verstaan en deur die publiek verstaan te word.

In die opstel van ’n taalbeleid moet verskeie faktore oorweeg word. Dit sluit in die noodsaaklikheid om inheemse tale te bevorder, taalgebruik en -voorkeure van inwoners, die praktiese en koste van die gebruik van ’n bepaalde taal of tale, die oorheersende taal in koerante in die gebied, die reg van elkeen om die taal van sy keuse te gebruik en die ekonomiese en doeltreffende gebruik van hulpbronne.

Lesing V

Elke Suid-Afrikaner het die plig om ’n mensliker gemeenskap te skep en aan selfs die onbelangrikste en swakste mens kans te gee om gehoor te word. En hoe beter kan ’n mens gehoor word as deur sy eie taal? Só het mnr Jurie Smit, direkteur van die Vrystaatse Sentrum vir Burgerskaponderrig en Konflikoplossing gesê.

Smit het gesê in Suid-Afrika bestaan baie behoeftes. Die moontlikheid bestaan dat selfs “beskermers” van menseregte by van die ander behoeftes betrokke raak omdat daar soveel is. Die Grondwet spel dié behoeftes en regte uit en dui ook aan wat die verskillende vlakke van regering se verantwoordelikhede is. Nogtans moet basiese behoeftes soos kos, klere, blyplek, water en veiligheid nie afgeskeep word wanneer menseregte bevorder word nie.

Smit het gesê ’n opname van die sentrum saam met die UV se regsfakuliteit in 1998 het aan die lig gebring net 12,9% van die destydse plaaslike regerings in die Vrystaat wat taalbeleide het, maak voorsiening vir die gebruik van al drie streektale deur tolkdienste. Meer as die helfte het aangedui hulle het geen geskrewe taalbeleid nie en 95% het aangedui dié kwessie geniet geen aandag nie. Byna 94% van allle plaaslike regerings in die Vrystaat het geen voorsiening vir die bevordering van Afrika-tale gemaak nie. Smit het gesê hieruit blyk dit plaaslike regerings vertolk nie die hele taalklousule van die Grondwet nie, maar net selektief. Die aard en doelstelling van die klousule word glo nie verstaan nie.

Lesing VII

Dr Theo du Plessis, hoof van die Eenheid vir Taalfasilitering en -Bemagtiging wat die seminaar aangebied het, het gesê nadat die vorige stadsraad van Welkom ’n taalbeleid ingestel het waarin vir al die streektale voorsiening gemaak is, het betaling vir dienste verbeter. Hy het gesê dit wys dit hoef nie duurder te wees om veeltaligheid te bevorder nie. Van die stadsraadslede op die seminaar het egter gesê hulle kon nog geen bewys kry daar is ’n verband tussen taalgebruik en betaling vir dienste nie.

Du Plessis het gesê dit is onsinnig om ’n debat te voer oor watter taal of tale ons probleem gaan oplos. Die moontlikheid bestaan nie eens om net in Engels op te tree nie. Die debat moet gaan oor hoeveel tale gebruik moet word.

Artikel 6 van die Grondwet is baie belangrik, meen Du Plessis. Die Grondwet is die hoogste gesag in die land en daardie artikel is net so belangrik soos elke ander een in die geheel. (Grondwetlik sal daar altyd ten minste twee moet wees, maar artikel 6 praat ook van die moontlikheid van 4 tot 6 tale binne onderskeie plaaslike owerhede.)

In die bespreking was die groep dit eens dat ’n verband bestaan tussen mense se lojaliteit aan die plaaslike regering en die akkommodering van tale. Die groep het ook saamgestem dat die weglating van Afrikaans op Bloemfontein se munisipale rekeninge nie bygedra het tot die bevordering van Afrika-tale nie, soos deur die Grondwet vereis. Die munisipaliteit van Mangaung (die groter Bloemfontein) gaan intussen voort met sy ondersoek na die taalvoorkeur van inwoners van die munisipale gebied. Dié ondersoek is begin nadat die Pan-Suid-Afrikaanse Taalraad (Pansat) die stadsraad van Bloemfontein oor sy Engelse rekeninge gekapittel het. Die ondersoek is eers gelaat weens die plaaslike verkiesing en die samesmelting van Bloemfontein se munisipaliteit met dié van Botshabelo en Thaba Nchu. Die ondersoek is egter steeds ’n voorkeur van die Mangaung-munisipaliteit, het ’n woordvoerder gesê.

Munisipaliteite moet op skrif (deursigtig) hul taalbeleid stel. Dit sit dadelik die proses van afdwingbaarheid aan die gang, voordat artikel 6 “finaal” word.

Wat gaan dit munisipaliteite kos as hulle NIE meertaligheid implementeer nie? Dis een van die vrae waarop hy die aandag vestig.

As jy in byvoorbeeld jou eie taal belas word (in die vorm van rekeninge), betaal mense hul rekeninge eerder of vinniger (soos onlangs in die Vrystaatse stad Welkom gebeur het).

Die fokus moet dus vir die regering val op die wins wat hulle daaruit kan kry.

Die Volksblad het verslag gedoen oor die seminaar wat in Bloemfontein gehou is. Hier is uittreksels daaruit, soos wat dit in die koerant verskyn het op 28 April 2001: André Botha doen verslag en verleen toestemming dat die uittreksel kan verskyn: “EEN boodskap wat duidelik op die seminaar na vore gekom het, is dat Engels as enigste taal nie ’n maklike uitweg is om die dilemmas van veeltaligheid te oorkom nie.

Die Grondwet is ondubbelsinnig oor taal: Al 11 tale is gelyk en moet só behandel word.

Ook die nuwe Suid-Afrikaanse Taalwet laat geen ruimte om net Engels te gebruik nie. Die streektale moet gelyke beregtiging kry, en hiervan kan net afgewyk word as bewys kan word dat dit ter wille van doeltreffende regering en kommunikasie noodsaaklik is. Dit is ook nie ’n besluit wat ’n owerheid op sy eie kan neem nie, dit moet in oorleg met die Pan-Suid-Afrikaanse Taalraad (Pansat) gedoen word. En selfs dan is eentaligheid nie ’n moontlikheid nie, minstens twee tale moet gebruik word.

Daarom dat dr Theo du Plessis, hoof van die eenheid, opgemerk het dit is onsinnig om enigsins ’n debat te voer oor of Engels as enigste taal gebruik kan word.

Maar daar is ’n ander, veel belangriker rede waarom eentaligheid eenvoudig nie ’n goeie idee is nie. Dit is omdat daar geen taal is wat die lingua franca van Suid-Afrika is nie — ook nie Engels nie. En soos mnr LD Tsotetsi van die departement van plaaslike regering opgemerk het, dit is die regering se plig om veeltalig te wees, nie die mense s’n nie. Dit is mense se eie keuse of hulle veeltalig wil wees.”

boontoe