Seminar Room - reviews, essays, articles, opinionsArchive
Tuis /
Home
Briewe /
Letters
Bieg /
Confess
Kennisgewings /
Notices
Skakels /
Links
Boeke /
Books
Onderhoude /
Interviews
Fiksie /
Fiction
Poësie /
Poetry
Taaldebat /
Language debate
Opiniestukke /
Essays
Rubrieke /
Columns
Kos & Wyn /
Food & Wine
Film /
Film
Teater /
Theatre
Musiek /
Music
Resensies /
Reviews
Nuus /
News
Feeste /
Festivals
Spesiale projekte /
Special projects
Slypskole /
Workshops
Opvoedkunde /
Education
Artikels /
Features
Geestelike literatuur /
Religious literature
Visueel /
Visual
Reis /
Travel
Expatliteratuur /
Expat literature
Gayliteratuur /
Gay literature
IsiXhosa
IsiZulu
Nederlands /
Dutch
Hygliteratuur /
Erotic literature
Kompetisies /
Competitions
Sport
In Memoriam
Wie is ons? /
More on LitNet
Adverteer op LitNet /
Advertise on LitNet
LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.

I, Johann Lodewyk Marais, a non-existent South African poet, introducing myself at UNISA, Pretoria, South Africa

Read on the 3rd of October, 2003, at the Summer Festival: “Celebrating Diversity”, presented by the Department of English, UNISA, and the John Povey Centre

To Michael Chapman

I

Poets are very often well aware of the value and importance of expressing themselves in a special way in both content and form. They write about issues such as life, death, love, nature and politics in a particular way, and often communication with an audience on these issues is not the primary concern, if it is any concern at all.

If one is aware of these idiosyncrasies of poetry, one is certainly also aware of how difficult it is to open the curtain on a stage where one has to show one’s face and perform as a poet. Like many other poets, I find it difficult to speak about my own work, for a number of reasons. The most important reason is that I hope that my poem or collection of poems will be able to speak for itself. Ultimately, after the poet has died, the individual poem or the collected work will not have a poet to speak for it, to answer questions and to come to its rescue. Poems have to be weaned from their creators.

Looking from a distance at one’s own poetry does, of course, transform the poet, to some extent, into just another reader. For this reason, what I have to say about my own poetry need not be “correct”, “well-informed” or “objective”; and it will certainly contain all kinds of “prejudices”. In this context, the poet’s voice can very often be regarded as just another voice. Even a stranger’s voice.

Bearing all these problems and conditions in mind, I have decided not to try to say much more about poetry in general, or about poetry worldwide or even about poetry in this country; but rather to try and introduce myself to you as a poet. For this reason, I have decided to entitle this lecture, reading or presentation: “I, Johann Lodewyk Marais, a non-existent South African poet, introducing myself at UNISA, Pretoria, South Africa”.

The main reasons I have chosen this title are, firstly, that I stand before an audience who is probably not familiar with my poetry; secondly, that I may make this audience aware about an aspect of my work that is important (for example that I am, to a certain extent, an autobiographical poet); and, thirdly, that I may say things that may explain a few of my poems.

I must confess, however, that I have decided, in the first instance, to follow this approach (or strategy) after acquainting myself with Michael Chapman’s recently published Southern African literature (University of Natal Press, 2003). This voluminous literary history claims to present a view of Southern African literature, but reading it as an Afrikaans poet is a disappointing experience. The space devoted to Afrikaans literature and its many writers, and to any Southern African language other than English is very frustrating, as is the absolute norm of the socio-political criteria used.

According to Chapman I do not exist. Neither do many of my fellow white and black Afrikaans writers. Because we write in one of the minority languages of the world we are linguistically disadvantaged. In addition we do not meet Chapman’s criteria.

Thus, although what I will say about my poetry may not be important to the gatekeepers of Southern African literature, it may give you a glimpse of my experience of life. It may even prove to be representative of the experiences of a certain generation of people in this country. These do not necessarily have to be typical experiences, of course. By referring to certain people, books and writers I will try to indicate those influences that I regard as important in my work.

I hope that you will not find my approach too self-centred. In this regard I may excuse myself by saying that other writers have also introduced themselves. These include the German writer Bertold Brecht, who said,

Ich Bertold Brecht komme aus die Walden.

In the very first poem of his debut anthology, Breyten Breytenbach introduced himself as follows:

Dames en Here, vergun my om u voor te stel aan Breyten Breytenbach,
die maer man met die groen trui; hy is vroom
en stut en hamer sy langwerpige kop om vir u
’n gedig te fabriseer …

II

Let us now turn to my poems.

Very often the subjects of autobiographies and biographies pay particular attention to their ancestors. For example, in Charles Darwin: Voyaging (Knopf 1995), the first volume of Janet Browne’s two-volume biography of Darwin, much is said about Darwin’s paternal grandfather, Dr Erasmus Darwin, and his maternal grandparents, the Wedgwoods. This information is important, since it enables us to better understand Darwin and his world.

My own paternal grandfather, Johannes Lodewyk Marais (1880-1957), was a farmer in the district of Harrismith, but since he died six months after I was born, my poem about him is based largely on anecdotal information about him that I heard from other people (mainly my mother).

OUPA MARAIS

Oupa John Bull sit bedags op die stoep
en staar jaar na jaar oor die grootpad uit.
Uit ’n blikemmertjie skiet hy mielies
na Leghorns, lemoen- en tortelduiwe.

Die kliphuis in die middel van nêrens
dra smôrens ’n bokbaard aan die skoorsteen
as ouma Martie in die De Luxe vuur
van droë mis onder die pappot maak.

Oupa het sy hande die saligheid
belowe. Ouma loop krom oor die werf
agter haar kalkoene aan en sy boer,
die oudstryderspensioen hul uitkoms.

Sy hande klou aan ’n kromsteelkierie,
na die beroerte hang sy pyp pal koud.
Teen die muur pryk, half ontgaan, trofeë
van koedoe, waterbok en eenhoring.

            From Palimpses (Human & Rousseau, 1987)

Owing to the fact that my father, Hendrik Salomon Marais (1916-1970), and my mother, Johanna Herculina Oosthuizen (1922-), had to leave the platteland, where they grew up, for the city, I was born in the Queen Victoria Nursing Home in Hillbrow. My parents were two of the tens of thousands of Afrikaners who flocked to the cities during the 1920s and 1930s, when many white people were poor, and the wealthy American Dale Carnegie gave money for research on the “poor white” phenomenon. Both my parents were workers who were unable to complete their schooling. Their lives were “ordinary” and they would probably not have imagined a child of theirs standing here today and reading from his own poetry.

JOHANNESBURG 1956

Die groot man stryk plooie in sy langbroek;
vryf uniformgespe en -knope blink
in die kwartierhuis, Sam Hancockstraat 8,
Hospitaalheuwel. Vanaand moet hy drank
bedien aan luidrugtige bewaarders
in die Fort se klub waar die rook swaar hang
sodra die gesels behoorlik vlam vat.
Die vrou kom vyf oor vier vir laas huis toe
van die Empire-klerefabriek af.
Sy het ’n waist-band aan ’n broek gestik,
opgestaan toe die masjien afskakel.
Ses jaar lank het sy vir ’n Jood gewerk
en halfhartig op Solly Sachs vertrou.
Môre begin sy babaklere brei.
Oor die draadloos tokkel Anton Karas
sy siter nostalgies, dan speel nogmaals
een of ander ruk-en-rolding wat nou
mode is. Binnekort sal hulle trek.
Alles inpak: breekware en klere,
Georges Carpentier in die raam teen die muur,
onverkoopte huisraad, losgoed, rommel.
’n Bus kruie teen Queensweg uit en draai.
Oorkant die bult ratel trems op spore.
Sy rek haar uit. Die kind wat sy verwag,
maak die aande lank nie meer alleen nie.
Miskien hou die klomp vroeër op met drink.

                            From Palimpses

Three months after my birth, on December 21st, 1956, my parents left Johannesburg after many years of earning a living in the city. My father was called upon to take over the farming activities from his parents on the farm Sans Souci in the district of Harrismith. They took a small baby (or a “pakkie”, a parcel, as my father expressed it) with them.

PA NEEM DIE PLAAS OOR

Die ou huis word afgebreek tot bouklip
vir die nuwe skuur en die waenhuise
by Van Kloofwyk se werf. Die rondawel
bly tussen appelkoos-, perske- en appelbome,

soos die rankroos in die denneboom.
die palmlelies en die Harrismith-kweek.
Met slee en osse kom klip na klip,
houtrame, sinkplate en dakkappe aan.

’n Beeskraal en ’n perdestal vir Dapper,
die blink vosperd, verrys stewig
langs die boord en omgespitte land.
Hy koop ’n bul, verse en span draad,

sit sewe hekke in, laat die kampe bewei
en ry paaie oop van kamp tot kamp.
Fonteine word uitgemessel, die windpomp
op 31/3/1960 deur Jan Fourie opgerig.

Hy plant bome: bloekom- en wattelboom,
denne en seders; ook ’n ligusterheining.
In die tuin bou hy terrasse en ry grond
van die skyfskietput en ashope in.

Klip vir die paadjie word uit die rant
gebreek, die telefoonpaal uit die oog geskuif
en ’n versteende boomstomp deur Sloepek
en werkers dae lank gesleep tot op sy plek.

’n Kraan word aangelê, sooie kweek uitgepak,
die laventelbos verplant, vygies ingelê.
Hy snoei Ouma se rose uit Memel se wêreld
en probeer ’n steggie van oorkant hier vestig.

Die huis se mure word nuut oorgeplak,
die deure geverf, ander gordyne gehang.
Hy haal die horings teen die stoepmuur af,
die portrette van die oumense uit die sitkamer,
en steek dit saam met die stamboom aan die brand.

                            From Palimpses

On this farm I grew up as my parents’ only child. Simultaneously with Afrikaans, I learned Sesotho from the farm workers and my black playmates. Today I still regard Sesotho as a kind of mother tongue. However, on the farm I was often afraid at night, and felt very vulnerable. Decades later, in a democratic South Africa, many farmers probably feel the same vulnerability in the face of farm attacks.

WAKKER

Nege-uur word die Coleman afgedraai.
Die sakkie gloei gou dowwer en doof uit.
As almal slaap, lê ek wawyd wakker
en spits my ore. In die bot plaashuis
— voordeur, agterdeur, gangdeur, kamerdeur
gesluit en elkeen ook stewig op knip —
kraak die ou plafonne en plankvloere,
en ek hoor net-net die grondpleister sif
agter die plakpapier met reënriffels;
of Ma se kreun asof sy beangs is
en niemand het om daarvan te sê nie.
Pa haal vannag diep en rustig asem
teen my aangeskuif op die dubbelbed
en snork skaars. Skaduwees roer teen die muur:
lig wat val, en seker niks is nie, dít
en skurwe takke van ’n boom, maar niks
meer nie as ’n motor wat verbydreun
op die grootpad na Collinspas. Die hond
gaan blaf op die verste hoek van die werf
en ’n trom klink dof en onbekende
mense vier so te sê onhoorbaar fees.
Dan word dit weer stil. As ’n man kom klop
aan die venster om te sê iemand is
met ’n mes gesteek, skrik ek my yshoud.

                            From Palimpses

One of the wonderful things about the farm was that it was situated in mountainous surroundings. To the farming community, rain was of the utmost importance and whenever it rained, it was regarded as a momentous happening. Sometimes it rained for many days on end.

DRIE-AGTDAEREËN

Dit reën dag en nag aaneen. Water trek
in grond, klip en bas in. Erdwurms seil flink
oor riffelsand in die pad. Paddas klok.
Geelvis swem teen kuil en stroomversnelling
op. Draai waar ’n wilker ontwortel lê.
Babers roer hul snorre teen ’n ribbok
in Rietspruit versuip, en kook die water.
Peesters van ’n katbos steek uit. Stuk-stuk
spoel ’n versteende boomstam oop en bloot
teen ’n hang. ’n Aardgees pie uit ’n sloot
se wal. Skape kom vrotpoot die berg af.
’n Koei neuk in ’n sloot waar die spaansriet
water trek en hul litte rek. Bondels
wolke maal en pluis soos wol uitmekaar.
’n Duif dryf in ’n geut. ’n Nes rafel
uit ’n tak oor die huis. Dennebolle
val op die sinkdak. Teen boomwortels stuit
die naalde aangerif. Water dring in
dendrolietlae in soos ’n oerritme.
Een nag koer ’n duif helder in ’n boom:
môre sal die son oor alles heen skyn.

                            From Palimpses

When I was twelve, my father became seriously ill. His bone marrow hardened and we had to leave the farm to settle in the town of Harrismith. After a cruel suffering my father died in the Kroonstad hospital on July 16th, 1970. In 1975 I matriculated from Harrismith High School. My English teacher, Miss El Bedford, was the youngest sister of Sir Laurence van der Post, although she very seldom spoke about him. In 1976 I commenced my studies at the University of Pretoria, and at the end of March of the same year my mother also relocated to Pretoria.

TREK

Ons trek met ’n stasiewa
gepak met dokumente
(my matrieksertifikaat,
die kaart en transport van die plaas,
Pa se dagboek, siekbedtraktaatjies),
die staanklok in koerantpapier,
’n 1878-Victoriamedalje,
’n halfdosyn Krugermunte,
Oupa se skyfskietbekers,
twee leeunaels en portrette,
klere, komberse, kombuisgoed
en twee trommels afvallap.
By Jarvis & Masson teken ek en Ma
die huis in Southeystraat 44 af
en los die bosduiwe op die dak,
die name van honde en katte
om die hoeke waar ons hul geroep het.
Met ’n ietsie by die petrolgeld
skuif neef Chris agter die stuurwiel in.
Dan, met die vere op die as gesak,
dreun die Opel teen 42nd uit
en Platberg lê agter ons toegepak.
Ons laat kaal landerye agter,
uitgeblomde kosmos, wilgerbome
en beeste, die brug by Villiers.
Mettertyd begin die stadsligte skitter.

                            From Palimpses

After completing my studies at the University of Pretoria I was conscripted into the army to do National Service from July 1981 to June 1983.

HK

by die HK tou R-voertuie
voor die petrolpompe
— dié tap vol uit ’n tenkvragmotor —
’n maj. stop vinnig
salueer die rolbalspeler
in ’n klubbaadjie
die lapel vol wapentjies
die hare in ’n paadjie
hy loop om die pomp
trap oor dieselvlekke
op die grond —
onder sinkafdakke
bak lorries en sedans
’n o.kpl. blaas lug in ’n band
die troep het die olie
en batterywater vergeet
fok sê die maj. by die HK
met stukkende ruite

            From Die somer is ’n dag oud (Human & Rousseau, 1983)

In 1983 the Human Sciences Research Council (HSRC) in Pretoria appointed me as a researcher. I often found the organisation a very stimulating environment to work in, albeit sometimes being distrustful of its findings. Some researchers seemed to be unaware that their building had windows and that there was a world on the outside. At the HSRC I first did research on South African literature, but during the last decade of my employment there I was involved in social research. This acquainted me with issues such as environmental degradation, rural development, poverty, cross-border migration and HIV/AIDS. A phase in which I wrote poems about environmental issues and about sustainable development followed.

TEKSTUALITEIT

Die digter lei die luiperd wat misplaas
langs ’n brandtrap in die stad geskiet is
aan ’n dun, swart leiband oor die bladsy
en laat hom versigtig, o versigtig
deur die vers in klinkende spore los.

            From Verweerde aardbol (Human & Rousseau, 1992)

I gained much experience on sustainable development when contracted to do research in preparation for the building of a dam in the Lomati River in Mpumalanga from 1991 to 1993 and sporadically thereafter.

HERONTPLOOIING

My kollegas, die antropoloë
met die leerbladsakke, ronde brille
en ’n lang liberale naskoling,
besit hier die morele hoë grond.

Die een sit met sy dagboek voor hom oop,
kyk kil oor sy goueraambril en vra:
‘Sal jy wat gedigte skryf die moed hê
om in veraf gebiede te gaan werk?’

Hy stop my ’n damprojek in die hand
en verban my met ’n Avis-motor
na ’n stamowerheidsvergadering
wat eis: ‘Wat wil julle hierdie keer weet?’

Vroeg die aand paai die maere die kaptein
in die Malelane Hotel met ’n bier.
Ek maak aantekeninge in ’n boek
en word só deel van die groter proses.

By die vergadering onder die boom
kom die Engelsman aangesit; sy vrou,
agter ’n sonbril, met stywe lippe
oor dié nimmereindigende beraad.

My kollegas, die antropoloë
met die leerbladsakke, ronde brille
en ’n lang liberale naskoling,
versit berge om damme te kan bou.

            From Plaaslike kennis (Protea Boekhuis, 2004)

Elizabeth Colson, who wrote a book about the building of Lake Kariba on the Zambezi, said that “Massive technological development hurts.” I agree with her.

GRONDREGISTER

Waar tyd, die groot siviele ingenieur,
die Lomati aaneen laat klippe maal,
word die gedoemde damkom ’n yl boord
maroela, groenklapper en wildevy
gestippel oor die swart-wit lugfoto.
Ons skuif die film bo-oor en teken
en nommer die kleinboere se lande
klein tussen die dik, swart lyne, vinnig
deur ’n hoër hand in die stad getrek,
want hier word grond gevat, mense verskuif,
spoelklippe tot rus gedwing, dam gebou.

                            From Plaaslike kennis

Whilst doing research on cross-border migration in southern Africa, I spoke to many undocumented Mozambicans who worked on border farms in South Africa. I also had the opportunity of visiting Mozambique in 1998. This experience resulted in the writing of a travel book, which was published earlier this year. The title of the book is Lae wolke oor Mosambiek (“Low clouds over Mozambique”) (Skeurklip, 2003). Apart from this book, I also wrote a number of poems in which aspects of “a Mozambican experience” are described.

MAPUTO
Direcção Nacional de Geografia e Cadastro

Die stad van beton en afskilfering
steek gul sy postkoloniale hand
uit in die kantoor van die kartograaf
waar ons praat oor die grense van die land.

Op die koffietafeltjie langs my lê
’n kopermarlyn en ’n vergrootglas.
Voor die venster staan rooi flambojante
deur die subtropiese reën skoongewas.

Onder die foto van die president
rol die direkteur die laaste kaart oop
en vertel van die dorpe wat weg is
en paaie waarop motors nou weer loop.

                             From Plaaslike kennis

I was appalled by the conditions in which undocumented immigrants from Mozambique, including young children, were sent back to Mozambique by train once they had been apprehended. I once visited the repatriation train on the Lebombo Station just before it crossed the border with Mozambique. When I saw the children on the train, I recalled Ingrid Jonker’s famous poem “Die kind”, which was read by President Nelson Mandela at the opening of South Africa’s first democratic parliament in 1994.

DIE KIND

Kind, vandag gaan jy met leë hande
op hierdie lang repatriasietrein
waarop die mense styf ingepak sit
terug oor die grens na jou land van herkoms.
Vergeet nou maar wat jy hier gesien het,
die bietjie geld waarvoor jy gewerk het,
die bord kos wat jy gister gekry het,
die huis waar hulle jou weggeneem het,
die maats wat jou vandag klaar vergeet het.
Jy moet jou plek ken op die savanne
waar hulle houtskool brand om te lewe
en die landmyne dreigend in die veld
lê en wag vir hulle wat durf uitgaan
en die aarde vir die saad wil oopbreek.
Daar sal hulle jou nie sommer opsoek
en jou naam op ’n vorm neerpen nie.
Maar moenie na my kyk wat hier skryf nie.
Ek weet woorde kan soos helder water
’n mens voortdurend afwas en skoonmaak,
maar woorde word, soos water, maklik vuil
en ek kry my hande nie meer skoon nie.
Kind van Mosambiek, gaan terug na jou land
sonder ’n geldige paspoort by jou
en sonder die genade van my pen
waarmee jy dwarsdeur die wêreld kan reis.

                           From Plaaslike kennis

Like the poetry of many of my fellow Afrikaans poets and writers (such as Eugène N Marais, C Louis Leipoldt, CM van den Heever, NP van Wyk Louw, DJ Opperman, Peter Blum, Adam Small, Breyten Breytenbach, George Weideman, Wilma Stockenström, Antjie Krog, TT Cloete and Martjie Bosman), my poetry is about this country.

’N LAND

Wat is ’n land? Ná soveel gesprekke
weet ons dit is meer as net politiek
of ’n eie gebied om in te woon,
en tog … ook dit: ’n begrensde ruimte,
veelal deur stryd bepaal, afgebaken
en van ’n vlag, volkslied en kaart voorsien.
Ja, en meer ook as ’n vierkantjie grond
waarin ’n ploegskaar kluite omdolwe
en bosluisvoëls wit agterna kom stap,
meer as grond waar mielies of koring staan
en onkruid verraderlik in woeker.
Ons dra vir mekaar die klein wonders aan
van landsreise, al moes droogte, sprinkaan,
brand en oproer ons dan glo afsydig
en vervreemd jeens hierdie land gemaak het.
Vuurvliegies wat flits oor die Letaba,
die winterse kleure van mopanies
in die noordooste, swaelstertskoelappers,
blou stervuur van ’n dissel wat jy pluk,
kremetarte, ’n bruinkopvisvanger
of duiker is daar om ons aan te bind.
Oor hierdie land sak die son ’n skouspel
en kantel die suidersterre daarbo.
Ons vra vir die voortbestaan van diere,
plante, voëls; behoud van hulle name
en vir die menslike van ons menswees.
In hierdie somberder eeu word die land
se omtrek aarselend in kaart gebring.

                                From Verweerde aardbol

In order to appreciate this country (I often call it “this bloody country”), I try to get a glimpse into an understanding of its people, its birds, its animals, its trees, its stones. Almost daily I read the work of three poets, which I find essential: Pablo Neruda, DJ Opperman and Wilma Stockenström. From Neruda I have learned, inter alia, to appreciate the birds of my country. I wrote a whole book about them.

WITBORSSPREEU
Cinnyricinclus leucogaster

As fenomenoloog bepaal ek my
by dié soet en sappige wildevy;

ek kan my tussen die trosse verloor
en sal dalk my wyfie se vreugde hoor.

My oorspronklike intuïsie is
nouliks van ’n wyer insig bewus,

maar is dit my plig om in nóg ’n boom
oor hongerlyers te gaan sit en droom?

Die voorhande werklikheid is vir my
en haar nou die volgende wildevy.

              From Aves (Protea Boekhuis, 2002)

Yes, the plum-coloured starling in this poem is none other than the German philosopher Martin Heidegger (1889 — 1976). I can still remember that Friday afternoon in May 1976, and the atmosphere that prevailed, when my young Philosophy lecturer, Marinus Schoeman, announced that Heidegger had died earlier during the week. From Heidegger I have learned, and am still learning, how important wonderment (“verwondering”) is.

III

If all my poems were to be regarded as conveying something of this wonderment, I would be happy.



Endnote:

Read Michael Chapman’s response in Seminaar Room.


LitNet: 26 March 2004

Continue the debate! Send your comments to webvoet@litnet.co.za to continue this discussion on SêNet, our interactive opinion page.

Wil jy reageer op hierdie artikel? Stuur kommentaar na webvoet@litnet.co.za om die gesprek verder te voer op SêNet, ons interaktiewe meningsruimte.

to the top


© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.