Meer dan Amsterdam

Hendrik-Jan de Wit

Peer Wittenbols: Kop van het hoofd, Een Brabants continuüm. Gedichten. Amsterdam, Antwerpen: Uitgeverij De Arbeiderspers. ISBN: 90 295 5656 0. Prijs: € 15,95. 73 pagina’s.

Voor veel Nederlanders bestaat Nederland uit niets anders dan Amsterdam. Op de radio en televisie hoor en zie je niets anders dan Amsterdammers. Het grootste gedeelte van de Nederlandse literatoren woont in of nabij Amsterdam. En een bezoek aan de hoofdstad wordt altijd beloond met de vele bekende gezichten die je ziet. Soms denk ik werkelijk dat Nederland alleen maar uit Amsterdam bestaat.

Tot voor kort viel mij het voorgaande nooit op; ik dacht er niet over na en stond er nooit bij stil. Totdat ik naar het oosten van het land verhuisde en mij spoedig opviel dat hier een totaal ander slag mensen woont. Een groep mensen die door de media vrijwel geheel vergeten is en waarvan de gemiddelde Nederlander een negatief oordeel over heeft: buiten Amsterdam start het achterlijke gebied. Lacherig noemen ze het hele oosten de Achterhoek en vergeten iedere vorm van nuance als je ze vertelt dat je uit Twente komt.

Enfin, genoeg geweeklaagd. Mijn boodschap mag duidelijk zijn: er is meer dan Amsterdam alleen. Nederland bestaat uit twaalf provinciës met ieder zijn eigen identiteit en soms ook cultuur. Geleidelijk wint deze bewering ook terrein in Amsterdam en omstreken. Zo mocht de plattelandsdichter Ter Balkt de P.C. Hooftprijs kortgeleden in ontvangst nemen; hij is afkomstig uit de eerdergenoemde streek Twente. Daarnaast verscheen bij De Arbeiderspers een schitterende dichtbundel die de provincie Brabant op de kaart zet. Peer Wittenbols laat hierin zien dat het Brabants wel degelijk een eigen taal is, met een eigen geschiedenis en met een geheel eigen spelling.

Het gedicht ‘Svader’ illustreert dit het duidelijkste. Zoals wanneer het lyrisch ik spreekt over het knippen van svader door Hennie, ‘die niemir bij de babies/mogkomme,’:

En dan wiere zunnagels
geknipt daddut knetterde.
En dan wiere zunnaare
geborstelddaddut rapste. (33)

Poëzie ten top maar geen Nederlands, lees: Amsterdams. En dat in een gedicht waarin een buitengewoon rauw en dramatisch verhaal verteld wordt over Hennie van Twitgelekruis.

Want Kop van het hoofd maakt vooral duidelijk dat de grootste ellende op formidabele wijze omgezet wordt in heldere en originele poëzie. De stijl zorgt ervoor dat het vertelde bijna binnensijpelt, waardoor je de inhoud pas doorkrijgt als het te laat is. Zoals in het gedicht ‘Kankan, Voor zeven dode tantes en alvast voor nummer acht’ dat op intrigerende wijze over de verschrikkingen van kanker spreekt. De losse en zwierige woorden zorgen ervoor dat het dramatisch aspect harder aankomt:

Zet je kop stop
Zet een plaat op
Zet je stok toch op de gang
Slok op rok op
Rok de klok rond
Tantes danse thuiskankan
Stans je hakke in de vlakte
Stamp je blare in de brand
Nu nie manke, nu nie janke
Pak mekander bij de flanke (12)

Soms komen er mooie woorden aan te pas om de dood te benadrukken. Het verraderlijke van dergelijke schoonheid is dat het besproken leed pas later tot je doordringt. Zoals in het gedicht ‘Lydia 1966-1972’:

De dochter stierf jong genoeg
om vaders trouwpak
een tweede vak te leren. (15)

Kop van het hoofd bevat gedichten met een wrange thematiek en is niet geschikt voor mensen die snel in een depressie zinken. Maar als je je openstelt voor de zware onderwerpen en meegaat in de luchtige bewoordingen dan kan je veel genoegen aan deze bundel beleven. Ik heb dan nog niet gesproken over de twee gedichtencycli die Peer Wittenbols in de bundel heeft opgenomen. Het betreft de reeksen ‘Wamsteker’ en ‘Wana’. Vooral de laatste reeks over een heks die de macht heeft over de zee en in het jaar ‘sestien hondert tachentig twee’ voor ‘groot jammer en wee’ zorgt. Het lyrisch ik eindigt met:

Het is die bedrieglijke luchtigheid die Kop van het hoofd tot een bundel van formaat maakt. Peer Wittenbols laat daarnaast zien dat Nederland uit meer bestaat dan Amsterdam. Hij zet met zijn gedichten ook andere gebieden op de kaart. Hiermee maakt Wittenbols kenbaar dat poëzie spelen is met taal en geschiedenis. Hij doet dit met Brabant als decor en speelt hiermee alsof Amsterdam niet bestaat.

Almelo, 2 maart 2003

terug    /     boontoe

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.