Tango in de leegte

Gawie Keyser

Media-spektakels zijn rituelen waar een volk zijn identiteit aan ontleent. Zo ook in Amsterdam, waar de carnavaleske viering van de consumptiemaatschappij ten tijde van het koninklijk huwelijk welgeteld één diepzinnig moment had: de tranen van de Argentijnse.

Diamanten die schitteren in de zon, een oranje sjaal doorweekt met urine op de vloer van een openbaar toilet aan de Nieuwezijds Voorburgwal, pakken koekjes van het merk LU, kartonnen hoedjes van Heineken, lege flessen Bacardi Breezer, gele kronen van Zeeman, de vlag van Amsterdam boven de Kentucky Fried Chicken, bruine papieren zakken van MacDonalds, en van Coca Cola: een foto van kroonprins Willem-Alexander en prinses Máxima.
      13.40. Het is voorbij. Op de Dam staat het grote scherm op zwart. De deuren van het balkon zijn dicht. De winkels zijn open. In de Bijenkorf scharrelt een man in driedelig grijs verward rond met een bord met daarop de tekst ‘Máximaboltaart’.
       Terwijl de winkeliers in Amsterdam weer aan de slag gaan en miljoenen mensen over de hele wereld wegzappen, stapt het bruidspaar in een auto en vertrekt naar een receptie. Prins en prinses verdwijnen als objecten van de media-gebeurtenis. Ze zijn nu onzichtbaar, waardoor de gebeurtenis ophoudt te bestaan. Alle media- gebeurtenissen hebben een ding in gemeen: of je thuis voor de televisie zit of op de Dam staat tussen duizenden mensen, het zien van de ceremonie is waar alles om draait. Zoals in pornografie is dat de kern van het sprookje: wat je ziet, begeer je. Door het kijken ontsnappen vijftig miljoen kijkers uit de sleur van het alledaagse. Ze kijken, opdat ze kunnen worden vermaakt. Vermaak als vorm van religie is de opium van het volk geworden.
       In landen zonder koningshuis vervullen filmsterren de rol van prinsen en prinsessen. Maar steeds meer is het tegenovergestelde het geval: in Europa gedraagt de royalty zich als acteurs en actrices doordat schijn en ceremonie in hun dagelijkse leven belangrijker zijn dan inhoud. De Volkskrant schrijft met verwijzing naar het Zweedse model van een ceremonieel koningshuis dat de republiek in Nederland niet meer nodig zou zijn wanneer men hetzelfde model hier zou toepassen. Geen geneuzel meer over ministriële verantwoordelijkheid, maar een systeem dat de koning de ‘vrijheid biedt voor een ontspannen, dichter bij het volk staande monarchie’.
       Dit systeem lijkt Nederland anno 2002 werkelijk op maat gesneden. Pim Fortuyn, emotie-tv, uitwassen van het neoliberalisme (zie de malaise in het onderwijs en de zorg), de lethargie van de rijkdom en onverschilligheid jegens de antiglobalisten en de problematiek in de Derde Wereld — leegte en vrijblijvendheid kenmerken de Nederlandse werkelijkheid steeds meer. Verbijsterend is bijvoorbeeld hoe iedereen onderdanig luistert wanneer premier Kok ‘radiostilte’ eist, of vraagt dat het huwelijk ‘een beetje leuk’ moet zijn. Met dit laatste bedoelt hij natuurlijk niets anders dan: laat u vermaken! Ga heen en koop! Stroom in uw duizenden naar de Arena — waar de koningin ziet hoe haar oudste zoon en zijn bruid arriveren in een oldtimer, zoals popsterren of Amerikaanse astronauten in de jaren zestig. Voor de miljoenen echte en electronische aanwezigen valt er geen enkel onderscheid te maken tussen kroonprins, prinses, Sita, Marco Borsato (een nieuwe CD!), Loes Luca of de godenzonen (beursgenoteerd!) die ze gewoonlijk komen aanbidden in Amsterdam-Zuid. Nergens is een beter voorbeeld te vinden van datgene wat de Engelse econoom Walter Bagehot in de negentiende eeuw ‘nice and pretty events’ noemde. Nederlandse vertaling: het gezellig hebben met z’n allen. Events als deze in de Arena bedwelmen; ze vermaken het volk met onweerstaanbaar emotionele taferelen. Ondertussen smelten echte, politieke vraagstukken weg als sneeuw voor de zon.

11.45. Kalverstraat. Een kartonnen Máxima met arms vol winkeltassen. Alex en Máxima-poppetjes. Was 9,99, nu 5,00. Een Hell’s Angel. Een hossende Samoerai-krijger. Een roze bril in de vorm van hartjes. Een spandoek: ‘Love Rules’. Mozart. Gezang 44, 1 en 2. Een sleep van vijf meter.
       Op het Koningsplein arriveert presentatrice Bridget Maasland van de jongerenomroep BNN. Oogverblindend wit haar en zwart kleding. Ze kijkt verveeld rond. Op het podium vertelt een man over kogels met holle punten. Je spitst je oren. Het gaat over de drijfjachttechniek die Willem-Alexander in Hongarije gebruikt. Dan is Fabiola aan de beurt, een clown gekleed in folie die een kinderwagen duwt. ‘Dit is geen sprookje,’ schreeuwt hij/zij, ‘de waarheid moet boven water komen!’
       Gelijmde mohawks. Onheilspellende capuchons. Een jongleur. Witte illegalen, witte hoofddoekjes, witte mensen. Een wit plein. Bridget is verdwenen.
       In een van hun onderzoeken naar media-gebeurtenissen stellen Daniel Dayan en Elihu Katz dat een wereld van nevenshows zich manifesteert tijdens het hoofdgebeuren. Dat is ook evident in Amsterdam. Omdat het volk niet fysiek kan deelnemen aan de ceremonie — het mag niet aanwezig zijn in de Nieuwe Kerk — vermaakt het zichzelf met protestmanifestaties, kartonnen kroontjes, Oranjesjaals, bier en slagwerkorkesten. Zo ontstaat, rationeel beschouwd, een duidelijk onderscheid tussen elite en gepeupel, zoals bij het klassieke rabelaisiaans carnaval. Het carnavaleske kan subversief werken, toont Mikhail Bakhtin aan, door middel van humor, slechte smaak, overdaad en vulgariteit. Gevolg: hiërarchische structuren verdwijnen. Maar uiteindelijk gaat het om een illusie. De droom dat iedereen op hetzelfde niveau staat, dat de elitaire conventies van het koningshuis zouden kunnen verdwijnen en gewone mensen ook in het echt met de prins bevriend zouden kunnen of verliefd op hem kunnen raken — dat garandeert het voortbestaan van het monarchistische sprookje.
       Het sprookje — vermaak — fungeert vaak als bindend element in landen die weinig sociale samenhang kennen. Voor deze landen zijn media-spektakels zoals grote sportevenementen of koninklijke huwelijken rituelen waaraan het volk zijn identiteit ontleent. In het ontzuilde Nederland brengt het koningshuis — vooral nu in de vorm van het huwelijk — onvermijdelijk het Oranjegevoel teweeg. En geen beter woord dan ‘Oranjeklant’ om de carnavaleske burgers van de consumptiemaatschappij te beschrijven. Interessant is de wijze waarop cultuurhistoricus Herman Pleij het element ‘troost’ benadrukt als functie van het vorstenhuis. Het punt is echter niet zozeer dat koningin Beatrix ‘troost’ brengt voor bijvoorbeeld de slachtoffers van een ramp, als dat mensen troost vinden in haar als vermakelijkheidsobject, als symbolisch lichaam dat kan worden geconsumeerd zoals een film van Julia Roberts of een videoclip van Madonna. Aldus ontstaat de leegte: electronische beelden vervangen authentieke ervaring. Niet een geliefde, een kerk, een moeder of een vader bieden troost, maar de ‘nice and pretty events’, de electronische dromen die vermaken, die bedwelmen.
       12.00. In een witte wolk van kant en zijde verliest ze haar context. Weg junta, weg Videla, weg 30.000 vermisten, weg kogelgaten aan de achterkant van schedels, weg werkelijkheid. Ze betreedt het sprookje. Hier zijn de tegenstanders op het Koningsplein — die schreeuwen ‘fascistendochter!’ — niet tegen opgewassen.
       12.45. Een tango in de leegte. Piazolla’s Adios Nonino. De tranen van de Argentijnse geeft de event diepgang. Ze zijn authentiek. Ze refereren aan pijn en reflectie — op een moment dat het feest een hoogtepunt bereikt tussen de warenhuizen, de fastfoodketens, de pornoboeren en de diamanthandelaren die Het Wilhelmus zingen. Over de hele wereld snikken miljoenen mensen. Dan is het moment voorbij. Dat het met het huwelijk en daardoor wellicht ook met het huidige systeem in Nederland helemaal niets wordt, is volkomen duidelijk na de tango. Naast haar zit hij, koud als een tinnen soldaat. Hierdie artikel het oorspronklik in De Groene Amsterdammer van 4 Februarie 2002 verskyn.

terug    /     boontoe

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.