De geschiedenis van de waarheid

Hendrik-Jan de Wit

Een speurtocht door het werk van Van der Jagt; inleiding

Op 17 mei 2002 biechtte de schrijver Arnon Grunberg eindelijk op dat Marek van der Jagt een verzinsel is van hemzelf. Dit betekende het einde van een lange speculatietocht die startte begin oktober 2000, een maand na de verschijning van het debuut De geschiedenis van mijn kaalheid. De jury van de Anton Wachterprijs, de prijs voor het beste debuut van de afgelopen twee jaar, kende Marek van der Jagt de hoofdprijs toe. Het jurylid Maarten ‘t Hart herkende in het werk veel van de eerdere prijswinnaar Arnon Grunberg, die de prijs in 1994 voor zijn debuut Blauwe maandagen ontving.

Heel literatuurminnend Nederland liet zich uit over de mystificatie die Van der Jagt geworden was. Het ene artikel wisselde het andere af met de bewering dat Grunberg achter Van der Jagt school. Bijna iedereen was het met de opvatting eens, behalve twee heren: Van der Jagt en Grunberg. De eerste schreef met de regelmaat van de klok ingezonden brieven voor de dag- en weekbladen. De tweede liet in zijn columns in dezelfde dag- en weekbladen uitdrukkelijk merken dat hij niets te maken heeft met zijn collega Van der Jagt. Een veelzeggend interview van de schrijver met de titel ‘Op zoek naar Marek van der Jagt’ moest daar een einde aan maken (ook afgedrukt in: Arnon Grunberg: Sterker dan de waarheid, 9-21; de citaten in dit artikel komen uit dit boekje). De kolderieke inhoud van dit interview bracht bijna elke literatuurcriticus tot de slotsom: Marek van der Jagt moet wel Arnon Grunberg zijn.

Het boekenweek-essay Monogaam dat Marek van der Jagt dit jaar schreef, bleef goeddeels uit het eerdere rumoer. De lezers zagen meer uit naar de volgende, aangekondigde publicatie de roman onder de veelbelovende titel: Gstaad 95-98 dat in mei verscheen. De presentatie ging gepaard met een lezing, de eerste Van der Jagt lezing. Mareks uitgever, De Geus, organiseerde deze lezing met de Nederlandse Spoorwegen, om de aandacht te vestigen op ‘de Habsburgse cultuur in al haar aspecten en het werk van Marek van der Jagt in het bijzonder’ (7). De eerste die deze lezing hield was niemand minder dan Arnon Grunberg, omdat velen een verwantschap tussen het werk van beide schrijvers meenden te ontdekken.

De lezing vormde een schimmig verhaal waarin langzaam de bekentenis naar buiten kwam. Arnon Grunberg vertelt hierover in het artikel ‘De geschiedenis van Marek van der Jagt’:

Op 17 mei 2002, tijdens de presentatie in Wenen, beken ik alles. Ik besluit dat het beter is mijn leugenachtige leven onder mijn eigen naam voort te zetten. Ik ben inmiddels de beste onderduiker na de oorlog.

De bekentenis die geen bekentenis is haalt teletekst en het journaal. Men verwacht nog altijd te veel van de waarheid. (64)

Een dag later overhandigde Arnon Grunberg de Duitse vertaling van De geschiedenis van mijn kaalheid aan de burgemeester van Wenen. Van der Jagt was van zijn mistige sluier ontdaan. Grunberg merkt aan het begin van het eerder aangehaalde artikel het volgende op:

Als de omstandigheden ons niet dwingen iemand anders te worden, moeten wij dat misschien zelf doen, of moeten wij de omstandigheden creëren waardoor wij niet meer kunnen blijven wie we waren.

Wat hier volgt is een kleine kroniek van een ontsnappingspoging. Mislukt natuurlijk. je kunt je eigen noodlot niet fabriceren, want je blijft, ook als fabrikant van je geschiedenis, een instrument in handen van dat noodlot. Dit is geen pleidooi voor moreel relativisme noch voor gelatenheid als enige juiste levenshouding. Hooguit een kleine illustratie bij de opvatting dat wij meer worden dan door onze talenten, meer door de kwaadaardige humor van de geschiedenis dan door de eigen opvattingen en idealen.

Identiteit, als zij bestaat, zal een catalogus blijken te zijn van onze onmacht. Wij zijn wat we niet kunnen. (48)

Hier komen een aantal aspecten naar voren die kenmerkend zijn voor het werk van Van der Jagt. De ik-vertellers van De geschiedenis van mijn kaalheid en Gstaad 95-98 zijn erg veel bezig met leugen en waarheid; voortdurend proberen ze een eigen verleden te construeren, die het noodlot zoveel mogelijk naar hun hand zet. De eindeloze biecht die geen biecht is en zo de draak steekt met de traditionele bekentenisroman. Het oeuvre van Van der Jagt bestaat uit verhalen die in het brein van de verteller omgevormd zijn totdat ze niets anders zijn dan een gefabriceerde waarheid. De hoofdpersonen zijn meesters in het zaaien van verwarring.

Misschien ligt het raadsel wel in de woorden van de ik-figuur van het ‘autobiografische’ werk De geschiedenis van mijn kaalheid:

Dit manuscript verbergt zich achter het onschuldige woordje ‘roman’.

Dit manuscript zal niets meer aan de officiële versie veranderen, vooral ook omdat niemand er belang bij heeft dat die officiële versie veranderd wordt. Niemand heeft daar belang bij. Mijn broers, papa niet en de autoriteiten hebben ook wel wat anders te doen.

Wie dit leest zal mij op zijn best beschuldigen van een rijke fantasie, en op zijn slechts van een zieke geest. Wie mij zoekt, moet onder de ‘f’ van fictie zoeken en daar heersen andere wetten en regels, daar bestaan geen officiële versies, hooguit papier waarin de auteur met potlood nog wat veranderingen heeft aangebracht in de kantlijn. (241)

De komende weken komt er hier op litnet, neerlandinet een essay in drie delen waarin het werk van Van der Jagt integraal onder de loep genomen wordt. Ik zal geen vergelijkingen maken met het werk van Arnon Grunberg, dat hebben genoeg mensen gedaan. Nee, ik zal kijken naar wat de werken van Van der Jagt onderling verbindt en waarin ze van elkaar verschillen.

Tot snel!

Almelo, 11 november 2002

Literatuuropgave:

Het werk van Van der Jagt is uitgegeven bij uitgeverij De Geus, onder de volgende titels:

Marek van der Jagt: De geschiedenis van mijn kaalheid. Uitgeverij De Geus, 2000. 254 pagina’s. [goedkope gebonden editie verscheen in oktober 2002. ISBN 90 5226 902 5. Prijs: E. 12,50]

Marek van der Jagt: Monogaam. Uitgeverij De Geus 2002. ISBN 90 7433 672 8. 64 pagina’s. [boekenweekessay CPNB 2002]

Marek van der Jagt: Gstaad 95-98. Uitgeverij De Geus 2002. ISBN 90 4450 076 7. Prijs: E. 22,50. 316 pagina’s.

De citaten zijn afkomstig uit:

Arnon Grunberg: Sterker dan de waarheid, De geschiedenis van Marek van der Jagt. Uitgeverij De Geus, 2002. ISBN 90 445 0321 9. 64 pagina’s. Prijs E. 2,50.

Voor deze inleiding heb ik gebruik gemaakt van de volgende artikelen:

Arjen Fortuin en Karin Jusek: ‘Debutant sprekend Grunberg’. In : NRC-Handelsblad, 5-10-2000.

‘Bedenkingen jury over boek Van der Jagt’. In: NRC-Handelsblad, 6-10-2000.

terug    /     boontoe

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.