De wereld naar de hand zetten: Japins kleine verhaal over de kleine mens

Hendrik-Jan de Wit*

Arthur Japin: De grote wereld.
Amsterdam: Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (Productie Uitgeverij De Arbeiderspers), 2006.
ISBN: 90 5965 027 1
Prijs: Boekenweekgeschenk, bij besteding van 11,50 euro aan Nederlandstalige boeken.

De aanblik van Lilliputters roept vertedering op en werkt tegelijk op de lachspieren. De kleine mens maakt geen onderdeel uit van het dagelijks leven van de mens met reguliere lengte. Daarom schieten we in de lach. Als de dwergen zelf daar nog eens grappige bewegingen bij maken, dan is het beeld compleet. Het personage Lemmy in Japins novelle De grote wereld vraagt zich bij een keuring af waarom hij altijd grappig moet zijn.

‘Waarom is dat toch,’ vraagt Lemmy, ‘dat iedereen ons altijd maar geanimeerd wil zien? Liever niet zoals we zijn, maar alsof wij uit uw fantasie komen.’

‘Ach, uw werkelijkheid kunnen wij ons toch niet voorstellen,’ antwoordt de arts zacht, ‘niet echt. Alleen door haar te verluchtigen kunnen we er enigszins mee omgaan.’ (63)

Het boekenweekgeschenk, dat de Nederlandse boekenkopers in de boekenweek krijgen bij de aankoop van 11,50 euro aan Nederlandstalig boeken, vertelt over de onbekende geschiedenis van de kleine mens, de Lilliputter. De novelle is typerend voor de schrijver Japin. Hij baseert zijn romans altijd op de historische werkelijkheid. De personages in deze werken zijn niet zomaar mensen, maar mensen met een gebrek of iets anders dat hen onderscheidt van hun medemens.

In zijn vorige roman, Een schitterend gebrek (2003) speelt de ‘historische’ Casanova een belangrijk rol. Tegenover hem staat de liefde van zijn leven, de vijftienjarige Lucia. Haar gezicht is getekend door de pokken. Ze maakt uiteindelijk van haar zwakte haar kracht. De debuutroman van Japin De zwarte met het witte hart (1997) verhaalt over de twee prinsjes Kwame en Kwasi uit Ghana die in de negentiende eeuw hun opvoeding genoten in Nederland.

In deze roman verwerkt Japin de botsing tussen culturen en de confrontatie van Nederlanders die voor het eerst van hun leven hun zwarte medemens zien.

Het boekweekgeschenk De grote wereld behandelt de geschiedenis van Lemmy en Rosa, een Lilliputterstel. Ze worden aan het begin van de novelle uit hun Marchenstadt Lilliput verdreven. Voor hun gevoel worden ze als Adam en Eva uit het paradijs verjaagd. Het is de tijd van de Tweede Wereldoorlog waarbij de Duitse autoriteiten beslissen de attractie op te heffen. Een arts en twee verplegers ontruimen het stadje. Ze geven de bewoners een medische check en de stadlozen mogen hun koffers pakken voor vertrek.

Het is een dramatisch begin waar de verteller pas veel later op terugkomt. Het draait namelijk later om de overlevingsdrift. Lemmy en Rosa proberen de overheersers te ontvluchten. Ze worden vervolgd maar proberen met hun sterke kant te overwinnen. De sterke kant is tegelijk hun zwakte: hun kleine gestalte. De machthebbers hebben hier buitengewoon veel interesse voor, want ze willen dolgraag met de dwergen experimenteren om te zien waar die kleine gestalte toch vandaan komt. Lemmy maakt hier weer op zijn beurt dankbaar gebruik van als hij een jurk voor zijn vrouw wil kopen. Hij ondergaat vrijwillig een medische test en krijgt hiervoor het nodige geld.

De grote wereld is een manier om het verhaal van de machthebbers op een andere manier te vertellen. Dit keer zijn het niet de joden of zigeuners, maar draait het om een andere groep mensen die onvolmaakt is volgens de nazi’s. De novelle van Japin is het sterke verhaal van de machteloze zich verzet tegen de sterke, in dit geval de kleine mens tegen de grote. De verteller toont in zijn verhaal dat de Lilliputter klein is, maar qua daadkracht en verzet minstens kan tippen aan de ‘normale’ mens.

Het is de vertrouwde thematiek van Japin die ook in De grote wereld terugkomt. De Lilliputter mag misschien klein zijn en daarmee afwijken van de gewone man, hij is wel een normaal wezen met gevoel en bloed in het lichaam. De boodschap verwoordt de joodse grootmoeder van Lemmy nog het beste. Ze woont in New York en verstelt kleding voor haar klanten. Het leven vergelijkt zij treffend met haar werk.

‘Als hun kleren te ruim zitten brengen mensen ze bij mij. Ze betalen me om ze te vermaken: hun jassen, hun jurken, broeken, bustehouders, allemaal te groot. Of ik ze wil innemen, omzomen, ophalen. Waarom vragen ze mij dat? Ze zouden dat probleem zelf kunnen oplossen, gratis en voor niks, door veel en vet te eten, net zolang tot ze in de gewenste maat groeien, maar geen zinnig mens doet dat. Het is de omgekeerde wereld. Mijn klanten passen zich niet aan hun kleren aan. Natuurlijk niet. Zit hun iets niet lekker dan laten ze het mij omspelden naar hun eigen model. Wou jij het anders aanpakken? Goed, het leven zit jou niet gegoten. Het zit jou zo ruim, je zou er nog in verdwalen. Is dat een reden om aan jezelf te tornen? Als je mouwen te kort zijn, hak je dan je handen af zodat je jasje beter zit? Ben jij besodemieterd? Snij het leven op maat, jongen! Is de wereld te groot, vermaak hem!’ (57)

Japin schiet wel enigszins door in het verhaal. De verteller haalt er dingen bij, die er minder toe doen. Onbelangrijke zaken worden het verhaal in gesleurd om te tonen wat voor een berg onderzoekswerk aan de roman ten grondslag ligt. Maar dat valt ook wel op te maken uit het verhaal zelf. Japin wil graag het element van de dwergsteden in Duitsland en de Verenigde Staten verwerken in zijn verhaal, maar haalt hiermee teveel op de hals om binnen de marges van het verhaal te blijven.

De aanleiding voor Japin om tot het verhaal te komen – het vinden van een paar ansichtkaarten in de collectie van zijn ouders waarop dwergen reclame maken voor de dwergstad Lilliput – mag minstens het vermelden waard zijn, een verhaal helemaal baseren op elementen van dwergsteden in Duitsland en de Verenigde Staten, is niet alles. Tussen alle details als de achtbaan Cyclone met de grootste vrije val ter wereld en het Röntgenapparaat waar Lemmy bij zijn keuring door gefotografeerd wordt, haalt Japin heel wat overbodigs uit de kast. Te beginnen bij de afkomst van het personage Lemmy, Joods, met een New Yorkse oma die zijn moeder veracht. Het is een thema dat binnen de hoeveelheid pagina’s van een boekenweekgeschenk niet goed uitgewerkt kan worden. De zwerftochten door Amerika, maar uiteindelijk naar Duitse bodem waar hij Rosa en het Duitse naziregime treft. Hij krijgt de gelegenheid om te vluchten naar Engeland.

De verteller laat in het midden of Lemmy vlucht of in het nazi-Duitsland blijft. Hij rijdt niet mee met de vrachtwagen en loopt liever in plaats van mee te rijden. Of Lemmy hiermee een val van de nazi’s voorziet en hiervoor zijn geliefde in de steek laat, of dat hij een kans verspeelt is onduidelijk. De lezer blijft zo met een te leeg gevoel zitten na het lezen van de laatste woorden. Dit einde steekt schril af tegen alle thematiek en dramatische veelvoud die het boek eerder tentoonspreidt.

Wil hij nog op tijd zijn, dan zal hij zich moeten haasten. Arme Rosa, wees niet ongerust! Waarom zou een zinnig mens van twee mogelijke oplossingen uitgerekend de meest akelige geloven?

De blik voorgoed vooruit. Zo stelt hij zich voor. Voorbij het universiteitsterrein de bossen in. Zijn voeten raken het hart van de aarde. Hij stoot zijn hoofd tegen de zon. En nu eens zien hoe de wereld zich tot hem verhoudt. (87)

Almere, april 2006

Hendrik-Jan de Wit (Rotterdam 1975) studeerde Nederlandse Taal en Cultuur en Algemene Literatuurwetenschap aan de Universiteit Leiden. Zijn scriptie leverde hem een eervolle vermelding op voor de Nationale Scriptieprijs 2002. Na het werk als nachtportier en groepswerker in de dak- en thuislozenzorg, vervulde hij diverse functies. Zo was hij docent Nederlands aan het ROC Twente Plus, was medewerker bij het museale project Evenbeeld in Angerlo (een samenwerking tussen museum Boerhaave en Stichting Philadelphia) en werkte bij de Twentsche Courant Tubantia in Hengelo als redacteur. Vanaf 2005 werkt hij bij het kenniscentrum ECABO in Amersfoort en verzorgt daar als internetredacteur diverse websites.

Hij schrijft in huiselijke sfeer gedichten, essays en verhalen over zijn woonplaats Almere, zijn grote liefde Dingena Gesina, zijn dochter Doris en zijn teckel Sientje.



LitNet: 19 April 2006

terug    /     boontoe

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.