Echte Hollandse kneuterigheid

Hendrik-Jan de Wit

Jan ter Haar: Burgwal 89. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Contact, 2003. ISBN 90 254 1400 1. Prijs: € 19,90. 240 pagina’s.

In het Nederland van de jaren 1950 kwam de verzuiling tot volle bloei: iedere geloofsgemeenschap kreeg zijn eigen plaatsje in de samenleving en de groeperingen bemoeiden zich zo min mogelijk met elkaar. Nadat in de jaren 1960 en 1970 heftig tegen deze verzuiling gestreden was, kwam de jaren 1950 in een negatief daglicht te staan. Schrijvers als Jan Wolkes en Maarten ‘t Hart legden het accent op de bekrompenheid van de gereformeerde zuil en Gerard Reve wist treffend de communistische zuil te beschimpen. Ter Haar laat met Burgwal 89 zien dat je de jaren 1950 ook positief kunt beschrijven.

Hoofdpersoon van Burgwal 89 is Cornelis (Kees) Valck die onverwacht het oude familiebedrijf in wol en garen wordt binnengehaald. Kees studeert dan Engels. Zijn vader vraagt Kees om hem te assisteren omdat hij de ziekte van Kahler heeft, ‘Een sluipende ziekte, waarbij in onvoldoende mate beenmerg wordt aangemaakt’ (13). Een kleine vijf maanden later sterft vader bij een noodlottig verkeersongeval. De familie beslist na rijp beraad dat Kees de dagelijkse leiding van de firma moet overnemen. Hij doet dit in eerste instantie tegen zijn zin, maar gaandeweg krijgt hij steeds meer affiniteit met het vak. Vooral ook omdat Kees de uitdaging vindt om het verwaarloosde bedrijf er weer bovenop te helpen. Hij schroomt hierbij niet om kritisch naar zijn voorvaderen te kijken.

Samen met een stevig drinkende vriend besluit Kees een eigen wolmerk te beginnen en verbindt hier een reclamecampagne aan. Deze manier van klantenwerving was nog tamelijk onbekend in het Nederland van de jaren 1950. Het grootste deel van de roman bestaat uit de gebeurtenissen die Kees meemaakt om zijn bedrijf op deze manier te moderniseren. Aanvankelijk ziet niemand iets in de plannen van Kees, maar geleidelijk weet hij zijn medewerkers mee te krijgen. Ter Haar weet hiermee een treffend beeld te schetsen van de problemen en sfeer in een familiebedrijf. Aan de ene kant is er de hang naar traditie die het nauwelijks mogelijk maakt om met de markt mee te gaan. Aan de andere kant wil de familie in de aandeelhoudersvergadering zoveel mogelijk winst binnenhalen. Ter Haar laat in deze aandeelhoudersvergaderingen (bestaande uit voornamelijk ooms en tantes) zien dat het erg moeilijk voor Kees is om zich van deze verhoudingen los te maken.

De hoofdlijn van het verhaal is zeker interessant. Het Nederland van de jaren 1950 wordt door Ter Haar zeer treffend beschreven. Hij doet dit in een nederige, bijna oubollige stijl en brengt het verhaal met zware ernst. Hierdoor druipt spoedig de gezapigheid van de regels en transformeert het geheel in een saaiheid waar alleen tegen te gapen valt. Eigenlijk gebeurt het al bij de opening van de roman bij de beschrijving van het bedrijf van de familie Valck:

De drie gebouwen van Valck & Zonen, Kooplieden in Garens en Manufacturen, aan de Burgwal zagen er verwaarloosd uit: de verf was gebladderd, een kelderluik hing op halfzeven en op de hoogste zolder waren enkele ruiten gebarsten, herinnering aan de oorlogsjaren, toen er regelmatig granaatscherven over de daken kletterden. Sinds 1786 waren deze panden het bezit van de familie Valck. Trouwens, ook de twee aangrenzende gebouwen en de smalle, bedompte huisjes in de Sint Nicolaasstraat waren hun eigendom (8).

Het verhaal is mooi, prachtig zelfs, maar de spanning ontbreekt. Ter Haar levert een nostalgisch relaas over de verdwenen jaren 1950 die nooit meer terug zullen keren. Terwijl alle ingrediënten aanwezig waren voor een schitterende roman over tijd en eeuwigheid. Er is immers een familie die worstelt met traditie bestaande uit voorvaderen die het bedrijf groot gemaakt hebben, en de zucht naar het geld die het bedrijf kan opbrengen. De verteller van Ter Haar blijft echter hangen in de alledaagse kneuterigheid van wol en garen, een bank die haar geld wil zien en de ontwikkeling van de reclame. Als je het einde van de roman daarbij optelt, valt de laatste spanning die er nog was helemaal weg: iedereen komt op zijn of haar pootjes terecht.

Met Burgwal 89 doet Ter Haar een serieuze poging naar een positieve benadering van de jaren 1950. Helaas lukt hem dit niet. Hij blijft hangen in een saai verhaal waarin elke vorm van spanning en diepzinnigheid ontbreekt. Daar komt nog bij dat Ter Haar vrijwel helemaal aan de verzuiling voorbijgaat; en dat terwijl de verzuiling overal heerste in het Nederland van de jaren 1950. Misschien is er echt alleen maar negatief over deze tijd te schrijven.

Almelo, 2 juni 2003

terug    /     boontoe

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.