De fantasie heeft gewonnen

Hendrik-Jan de Wit

Tomas Lieske
Franklin
Amsterdam: Querido 2000
ISBN 90 214 7360 7
Prijs: fl. 45,-
336 pagina’s

Met spanning volgde literatuurminnend Nederland de woorden van de jury: ‘En de winnaar is …’ De prijs van honderdduizend gulden werd uiteindelijk in de wacht gesleept door Tomas Lieske met zijn roman Franklin. De schrijver had in 1996 met zijn roman Nachtkwartier achter het net van de Librisprijs gevist, maar nu heeft hij met Franklin de eer en vooral het geld binnengehaald. De Librisprijs is de belangrijkste literaire prijs van Nederland. Tomas Lieske krijgt daarmee een erkenning als schrijver, want voorheen wist vrijwel niemand wie hij was.

Het boek Franklin opent in het ijskoude Siberië. Bijna sprookjesachtig vertelt de verteller het verhaal van Charles Kinzensberg en Niel. Charles deserteert uit het Duitse leger. Hij wordt uiteindelijk gestraft door in de staalfabriek erg zwaar werk te verrichten. Niel ligt als baby al op het stoomlocomotiefje die tussen de nikkelmijn en de staalfabriek rijdt. Hij wordt later de machinist van het gevaarte en samen met Charles vlucht Niel naar het westen. Ze vestigen zich uiteindelijk in Den Haag bij de ouders van Charles en zijn zus Christine.

De opening is sprookjesachtig en verrassend. De verteller creëert een omgeving die slechts minimaal aansluit bij de reële wereld. Slechts de verwijzingen naar de Tweede Wereldoorlog en het land van herkomst van Charles, Nederland, brengen de lezer terug naar de werkelijkheid. Toch zet de verteller de lezer weer netjes op de plaats. Niel is een misvormde man door zijn verblijf op de stoomlocomotief en de jarenlange blootstelling aan giftige stoffen. De zus van Charles, Christine, blijkt veel voor hem te voelen, maar hier corrigeert de verteller de lezer: ‘Christine trouwde nog geen twee jaar later. Niet met Niel uiteraard, dat zou passen in een bepaald soort verhalen vol glunderende grappen van de vader over ‘the beauty and the beast’. Zo ging het hier natuurlijk niet.’ (36).

Het tweede hoofdstuk verdwijnt het verhaal over Charles en Niel naar de achtergrond en komt het verhaal van de hoofdpersoon van de roman: Franklin. Franklin is de zoon van Christine en Bernard. Al spoedig komt hij in conflict met zijn moeder. Het conflict krijgt zijn dieptepunt als de moeder haar baldadige zoon ongenadig straft, voor iets wat hij niet eens gedaan heeft. Ze slaat hem met een koperen staaf en Franklin zal voor de rest van zijn leven last blijven houden van zijn rug. Als beloning voor dit alles brengt hij zijn jeugd door in internaten en op verwaarloosde huurkamers.

Franklins ouders verhuizen naar Afrika en de zorg voor hem komt terecht op zijn oom Charles. Dit vormt weer een mooie overgang naar de opening van de roman; want tot dan toe zijn Charles en Niel volkomen buiten schot gebleven. Charles wordt nu geportretteerd als een yup. De beschrijving aan het begin van hoofdstuk vier vermeldt meer: ‘Na zijn terugkeer uit het verre noorden ontwikkelde zich bij Charles Kinzensberg een bijna ziekelijke vetophoping. Zelden ging er iemand naast hem zitten. Hij stonk niet; zijn lichaam was wel een duidelijke werkplaats. De melk en de honing, die hij in grote hoeveelheden als antivries naar binnen werkte, hoorde je in zijn lichaam tot een brij ingedikt worden. Zijn hoofd glom altijd van het zweet. Zijn neus was constant in beweging. […]. Zijn tong en lippen leken voortdurend te proeven. Zo werd de schraalte van de ijskampen in het noorden uitgebannen.’ (85).

Charles bezit een groot vermogen dat hij op oneerlijke wijze heeft verdiend. Als Franklin achter deze wantoestanden komt, besluit hij wraak te nemen op zijn oom en daarmee ook op de rest van de familie. Hij verbrandt het goed lopende restaurant van zijn oom en legt beslag op de belangrijke bewijslast van een moord uit het verleden, het lidmaatschap van de SS en de desertatie uit het Duitse leger. Het einde van de roman blijft even vaag als onduidelijk. In elk geval is de wraakactie op Charles geslaagd, maar het verloop van Charles’ leven (of juist de afloop?) blijft voor de lezer een mysterie. Een mysterie van even groot formaat als de opening van de roman, waardoor de lezer terug bij af is.

De stijl van de roman is verrassend, wat het soms moeilijk maakt het verhaal te volgen. Lezers zullen verschillend over de stijl van de roman oordelen. De volgende zinnen kunnen bijvoorbeeld evengoed mooi als lelijk gevonden worden: ‘Je hoorde behalve de krakende vloer altijd het chitine-getik van duizenden en duizenden verborgen insecten.’(72); ‘De jeugd van de jongen was bijna volmaakt. Franklin zag zijn rechte rug, zijn volkomen strakke voorkant. De huid was wit op deze zwaaiend belichte zolder. […] Langs de ramen trokken de wolken en de windvlagen, rukkend aan de pannen om meer te zien.’(74/5).

De hoofdlijn van het verhaal is in alle opzichten fantastisch te noemen. De fantasie voert de overhand en sommige dingen zijn zo extreem dat de lezer zich in het bos van een sprookje waant. Het gevaar daarvan is dat de diepere strekking van de roman wegvalt. Het verhaal kent wel degelijk wat diepere lagen, maar deze worden ontnomen door de stijl en verbeelding aan het gezicht onttrokken. Het verhaal loopt niet zo kabbelend dat de lezer zich niet aan deze elementen stoort. Want soms staan de extreme perspectiefwisselingen een vlotte lezing van de roman in de weg. Terwijl het belang van dergelijke verteltechnische ingrepen verderop totaal overbodig blijkt te zijn. De ingrepen zijn uiteraard van harte welkom, mits ze de lezer van dienst zijn en niet louter als effect voor de capaciteiten van de schrijver dienen.

Dan rijst tot slot de vraag op of de Leidse schrijver Tomas Lieske deze prijs wel verdiend heeft. Gelukkig zit ik niet in de jury. Het enige dat ik weet is dat de jury dit jaar niet bepaald eenstemmig was in haar oordeel. Het minpunt is dat dergelijke jury’s uit mensen bestaan die niet dagelijks met literatuur bezig zijn. Zij vertegenwoordigen dan wel de grootste hoeveelheid van de boekenlezers, maar geven alleen een oordeel in de trant van ‘mooi, meeslepend of ontroerend’. In elk geval heeft Lieske met het behalen van de Librisprijs een grote winst behaald: hij is een bekende schrijver geworden! Zijn boek mag zeker opmerkelijk genoemd worden en met deze prijs, krijgt de roman Franklin de aandacht die het verdient.

terug    /     boontoe

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.