Hermans en Parijs

Hendrik-Jan de Wit

Willem Frederik Hermans: De weerspannige slaper, Parijse notities. Gekozen en ingeleid door Arjan Peters. Amsterdam: De Bezige Bij, 2004.
ISBN: 90 324 1268 0. Prijs: € 19,90. 366 pagina’s.

Jaarlijks woedt anderhalve week de boekenweek in Nederland. De boekenverkopers geven de boekenkopers een presentje, het boekenweekgeschenk. Daarnaast omvat de boekenweek een thema. Frankrijk is dit jaar het thema van de boekenweek. Na onder andere God in 1997 en De Dood vorig jaar blijkt er in Nederland een sterke behoefte te zijn voor een strakker afgebakend thema.

Het idee van het thema Frankrijk schijnt geboren te zijn bij de presentatie van Nederlandse auteurs op een Parijse boekenbeurs ergens begin vorig jaar. In de euforie werd het idee geboren van een boekenweek onder de titel ‘Gare du Nord, Ontmoetingen met Frankrijk’. Van een wederzijdse ontmoeting is nauwelijks sprake. Iedere weldenkende Nederlander weet dat Nederlanders meer schrijven over Frankrijk dan Fransen over Nederland. Voor de boekverkopers en de uitgevers breken in elk geval gouden tijden aan om hun overtollige Franse boeken van een nieuw kaftje te voorzien. Of nog erger: met een groot aantal nieuwe boeken op de planken te komen.

Eén van die werken is het uitermate vermakelijke boek De weerspannige slaper, Parijse notities van Willem Frederik Hermans (1921-1995). Het boek is samengesteld en ingeleid door Volkskrant-criticus Arjan Peters. De weerspannige slaper bevat bijdragen uit de periode van bijna twintig jaar die Hermans in Parijs verbleef (1973-1991). De meeste bijdragen in columnvorm verschenen eerder in kranten als Het Parool en NRC Handelsblad. De columns schreef hij onder het pseudoniem Bijkaart. Alle 88 bijdragen in de vorm van een column, een essay of een notitie verwijzen naar Frankrijk of de Franse hoofdstad waar Hermans al die jaren woonde.

Samensteller Arjan Peters heeft een reeks stukjes bij elkaar gesprokkeld die een heel aardig beeld schetsen van de bijzondere persoonlijkheid Hermans. In de stukjes komt een aardsmopperaar tevoorschijn die voornamelijk afgeeft op de Nederlandse bekrompenheid, iets dat naar voren komt in het stuk ‘Eten voor wel iets meer dan een tientje…’. De column is gedateerd 4 april 1974, Hermans woont dan een half jaar in Parijs. De verteller gaat met zijn geliefde uit eten bij Schmitt op het Péreireplein. Een geslaagde avond, volgens de verteller. Hij heeft van het eten genoten, iets dat de Nederlanders absoluut niet kunnen, al zijn Calvijn en de Paus verruild voor Marx. Nederlanders kunnen niet genieten. De mooiste alinea uit het hele stuk is Hermans ten voeten uit:

Hoe langer ik hier ben, hoe minder ik kan begrijpen dat niet iedereen er al lang vandoor gegaan is in Nederland. Toegegeven, een paar moeten er natuurlijk blijven om de koeien te melken en de botersubsidie te incasseren, want anders kan het Russische leger geen boter van een dubbeltje per kilo kopen. Maar verder? ’t Kan zijn dat er mensen blijven omdat ze eigenlijk allemaal subsidie krijgen. Behalve de boterboeren krijgen ook nog honderdvijftig schrijvers beurzen en stipendia.

    Daarop mogen ze aanspraak maken, mits ze nooit iets lezenswaardigs voortbrengen. Een rare ontwikkeling hoor, in een land dat naar het marxisme neigt. Door succesvolle schrijvers hun rechtmatig verdiende honoraria af te pakken en de nullen te subsidiëren, verschaft de staat zich een legertje onderbetaalde hielenlikkers, die goed in de hand te houden zijn. Een studentenblaadje heeft er schande van gesproken. Bravo. Maar ja, wat zullen we zeggen over de honderdvijftigduizend studenten, die stuk voor stuk nog veel meer subsidie ontvangen dan die honderdvijftig schrijvers, […]. (28)

Uiteindelijk komt Hermans tot de verrassende conclusie dat sociologie een eenvoudig vak is. Het genot van het etentje is ondertussen helemaal uit de column verdwenen en vervangen in een tirade over het subsidiebeleid in Nederland.

Sociologie is een heel eenvoudig vak, mits je niet blind bent voor het feit dat de samenleving in wezen nooit verandert en iedere evolutie of revolutie geen andere gevolgen heeft, dan dat de ene klasse van parasieten en mandarijnen plaats maakt voor een andere klasse parasieten en mandarijnen. (28)

Fragmenten waar de bekende Hermans zeer duidelijk tot uitdrukking komt: de man die schopt tegen de bekrompen Nederlanders. De weerspannige slaper bevat een groot aantal van dit soort stukken. Zelf krijg ik nooit genoeg van de zeurende Hermans. Iedere keer lig ik in een stuiptrekking van het lachen. Zoals het stuk over Rudy Kousbroek in ‘Leve de Democratie’. Steevast noemt Hermans hem Rudy Kousbroeck, van wie een boek vertaald is in het Frans:

Maar laat u me verzekeren dat ik nog nooit een boek gezien heb van die meneer Couscousbroeck zelf. (271)

Het zijn de stukken die het beeld van de mopperaar Hermans bevestigen. Tegelijk laat samensteller Arjan Peters met zijn keuze zien dat Hermans ook gevoelige, sfeervolle beschrijvingen van Parijs heeft geschreven. In treffende en beeldende taal weet Hermans fraaie levensschetjes te maken van het leven in Parijs. Zoals het titelverhaal ‘De weerspannige slaper’. Het speelt zich af in een parkje. Op een bankje in het park slaapt iemand. De parkwachter in politieuniform wekt de slaper bij zijn ronde, die hij om de vijf minuten loopt. De slaper is echter weerspannig. Drie rondes wekt de parkwachter hem, maar hij blijft dapper slapen. De parkwachter geeft het op:

Ik zag toen duidelijk dat de gezagsdrager, door dit teken van late meegaandheid geroerd misschien, het Franse gebaar maakte dat ‘Ik kan het ook niet helpen’ betekent, wat zeggen wil, de handen slap langs de heupen laten hangen en dan, met gestrekte handen enkele malen opheffen. (294)

Kortom, een tevreden en rustieke column die prachtig vertelt over een alledaags tafereel in een klein park in Parijs. Deze fragmenten vormen een waardig contrast met de ‘grote mopperfragmenten’. Het zijn de schilderachtige momenten die je dit laten weten: Hermans en Parijs: hij is er geweest, maar heeft zijn karakter (gelukkig) behouden.

Almelo, maart 2004



LitNet: 19 Maart 2004

boontoe / to the top

NeerlandiNet: voorblad / front page

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.