25 jaar dichterschap in 20 jaar gedichten

Hendrik-Jan de Wit

Jean Pierre Rawie: Verzamelde verzen. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 2004.
ISBN: 90 351 2630 0.
Prijs: € 25,00.

Er zijn dichters die een heel dik boek als verzameld werk produceren en je hebt dichters van wie het verzameld werk nauwelijks boven een reguliere dichtbundel uitkomt. Van dichters van het eerste niveau verschijnt regelmatig een verzameld werk. Een onmogelijk dik werk moet je dan doorworstelen, met pagina’s langdradige gedichten die ooit in obscure tijdschriftjes verschenen, maar die nu alle geheimzinnigheid hebben verloren.

Het andere type dichter is zeldzaam, maar voor mij minstens zo dierbaar als de ‘dikke pillenfabrikant’. Een voorbeeld van de tweede groep dichters is voor mij de bundel Verzamelde verzen van de Groningse dichter Jean Pierre Rawie. De gedichten in de bundel zijn allemaal even behapbaar en kabbelen op een ritme alsof je bij iemand op de koffie zit.

De Verzamelde verzen is een chronologisch opeenstapeling van de zes dichtbundels die Rawie over een periode van twintig jaar, tussen 1979 en 1999, publiceerde. De verzameling gedichten verschijnt ter gelegenheid van het 25-jarig dichterschap van de Groningse dichter. Dat hij zo lang gedichten schrijft, mag een wonder heten. Meerdere malen hing het leven van Jean Pierre Rawie aan een zijden draadje. De dood al dan niet zelf ondergaan, vormt een veel aangehaald thema in het werk van de Groninger, net als de drank en vrouwen.

Kwijtraken
Het eerste gedicht van de bundel met alle gepubliceerde gedichten laat veel elementen zien die voortdurend in de zes dichtbundels van Rawie terugkeren.

RONDEEL

Je hebt ze, en je bent ze kwijt
voordat je weet wat je gebeurt.
En of je verzen schrijft en treurt
en nachtelijke tranen schreit,

of ze bedelft onder verwijt
en toornig hun portret verscheurt:
je hebt ze, en je bent ze kwijt
voordat je weet wat je gebeurt.

Soms dat je er nog éen verleidt
als je wat met je droefheid leurt;
- je hebt het hoe dan ook verbeurd
en vecht in een verloren strijd:
je hebt ze, en je bent ze kwijt. (7)

De jonge, beginnende dichter laat hier een eerste blik werpen in zijn oeuvre. Vrijwel door ieder gedicht van Rawie spiegelt een lyrisch ik, dat je achterlaat met een licht gevoel van weemoed, van verlies. Want in het werk van Rawie raakt het lyrisch ik meer kwijt dan dat het heeft. Een aantal elementen vormen de basis van Rawies dichterlijke stijl, zoals de confrontatie tussen dichterlijke taal en spreektaal, hier te vinden in ‘nachtelijke tranen schreien’ tegenover ‘droefheid leuren’. Daarnaast probeert het lyrisch ik de emotie door het gedicht vast te houden, een vergeefse poging. Dit element keert herhaaldelijk terug in het (latere) dichtwerk van Rawie.

Degene die het oeuvre van Rawie bestudeert aan de hand van de Verzamelde verzen, zal spoedig merken dat Rawie absoluut niet een ‘light verse’ dichter is. Zeker, de Groninger verstaat het ambacht van de zuiver rijmende regels, de keurige ritmes en de strakke versvormen van het traditionele gedicht. Zijn gedichten bezitten een zeer aantrekkelijk ritme en zijn woordkeus lijkt de enig juiste te zijn. Het kenmerk van het ‘lichte vers’ is dat het lichtvoetig blijft, een humoristische wending aanneemt en op z’n minst een glimlach op het gezicht oplevert. De poëzie van Rawie is echter inhoudelijk absoluut niet grappig. Vrijwel ieder gedicht sleept het lyrisch ik, zonder zich te schamen, de dood mee naar binnen. Een zwaarmoediger dichter dan Rawie bestaat niet eenvoudig niet!

Leeg gevoel
De dood is voor Rawie absoluut geen gewichtigdoenerij. Rawie draagt gewoon de dood bij zich, als een goede vriend, die hem niet verlaten wil. Vaak treedt de dood in combinatie met een vrouw op, zoals in zijn bekendste gedicht ‘No second Troy’. De eerste strofe van dit gedicht is geweldig. Een gedicht dat veel Nederlanders zullen herkennen. Met name door de mooie tegenstellingen en soepele, bijna vlekkeloze, maar in dat geval originele, rijm (let op de eindrijm ‘verdienen’ en ‘heroïne’) geniet dit gedicht zijn bekendheid:

NO SECOND TROY

Ik heb een vrouw bemind, die best
een tweede Troje zou verdienen
en die door drank en heroïne
onder mijn ogen werd verpest.

Tot ziekbed kromp het liefdesnest,
en ik zou zachtjes willen grienen,
omdat alleen dit clandestiene
sonnetje van ons tweeën rest.

Zo’n veertien regeltjes waarmee je
een tipje van de sluier licht,
wat zout om in de wond te wrijven.

Wat zijn dat toch voor waanideeën,
dat je, verdomd, in een gedicht
‘de dingen van je af kunt schrijven’? (55)

Dit verhevene tegenover het lagere, in woorden als oubollige ‘grienen’ rijmend op het modieuze ‘clandistiene’, maakt het werk van Rawie zo spannend en zo levendig. Tegelijk heerst daar het troosteloze. Bijvoorbeeld het gedicht ‘Deadline’ vertelt over een bijna-dood-ervaring van het lyrisch ik, dat zelfs nu droevig weet te eindigen. Het is altijd deze kwinkslag, die al het positieve laat vervallen in een doodse leegte. Ik noem het de troosteloze leegte van Rawie:

maar ik besef: door stervenden omgeven
schuif ik alleen mijn deadline voor mij uit. (103)

Renaissancistische Romantiek
Het gevoel van machteloosheid en de kwinkslag die het hoopvolle, zo troosteloos maakt, vervalt soms bij Rawie in onoprechtheid en effectbejag. Iedere tegenstander zal dezelfde gedichten en dichtregels voordragen als de liefhebbers om aan te tonen dat Rawie een nep-romanticus is. Juist deze tegenstrijdigheid maakt het werk van Rawie zo werkelijk. Je bent voor of tegen, een tussenweg bestaat er niet. Tegenstanders typeren Rawie als ‘onecht’ en ‘achterhaald Romantisch’, terwijl voorstanders daarin proeven dat de Romantische dichter nog steeds bestaat. Temidden van drank, heroïne en vrouwen is daar een lyrisch ik dat met woorden speelt en zo de Romantiek nieuw leven inblaast.

Naast het eigen werk van Rawie bevat Verzamelde verzen een aantal vertalingen. De vertaler Rawie heeft net als de dichter een grote voorkeur voor de dood, vaak in combinatie met het verloren gaan van de tijd. Een Renaissancedichter als Lentini, vertelt de vertaler in zijn zorgvuldig vertaalde gedichten, heeft eveneens een sombere kijk op het leven. Daar is niet per definitie een Romantische stroming voor nodig. Rawie demonstreert in de vertalingen ook zijn Slavistische capaciteiten bij gedichten van bijvoorbeeld Aleksandr Blok. Over de transformatie naar het Nederlands kan ik niets nuttigs zeggen. De vertalingen lijken op een volwaardig gedicht, dat is volgens mij het beste compliment dat je vertaalde literatuur kunt geven.

De bundeling Verzamelde verzen bevat een cd waarop Rawie een twintigtal gedichten voordraagt. Hiermee laat Rawie zien dat zijn gedichten voorgedragen moeten worden. Rustig, tijdens het eten van een stukje Camembert of Maaslander. Slokje wijn erbij en heerlijk achterover leunend luisteren over de dood en het verdwijnen van geliefden. Het is geen Achterberg en geen Bloem: het is Rawie die voordraagt uit eigen werk.

Terug naar af
Eén eigenaardigheid valt mij bijzonder op, bij het bladeren, bekijken, lezen en beluisteren van de gedichten. Waarom spreekt de bundel van een 25-jarig dichterschap, maar bevat slechts gedichten op die verspreid over een periode van 20 jaar zijn gepubliceerd? De laatste vijf jaar blijven angstwekkend stil en ongenoemd. Zou er ooit nog een gedicht van Jean Pierre Rawie verschijnen of is de dichter in hem dood? Misschien geeft het gedicht ‘Wending’ daarop een antwoord, maar ik vrees het ergste.

WENDING

Hoe ik ook zoek om te omschrijven
wat nooit in woorden is gevat,
het moet voorgoed verborgen blijven
voor wie het niet al zelf bezat.

Ach welk gedicht is ooit bij machte
zoveel van nu, zoveel van toen,
zoveel dat voorgaande geslachten
in ons verrichtten recht te doen?

Ik spreek alleen nog voor ons beiden
alsof ik nu pas onderken
wat ik aan u te allen tijde
verschuldigd was, verschuldigd ben,

voor alles wat mij in het leven
in alles wat ik deed ontging,
wat niets en niemand mij kon geven,
totdat ik het van u ontving. (227)

Als je dit gedicht leest en het allereerst gepubliceerde gedicht in Verzamelde verzen ernaast legt, ontdek je dat het helemaal niet erg is als dit het hele oeuvre van Rawie blijft. Want wat je ziet in de bundel is dat Rawie klaar is. Er zijn dikke boeken genoeg waarin je hetzelfde aantal kwaliteitsgedichten vindt als in het ‘dunne’ boek van Rawie. In dat opzicht levert 20 jaar aan gedichten meer op dan 25 jaar dichterschap.

Almelo, mei 2004



LitNet: 28 Mei 2004

boontoe / to the top

NeerlandiNet: voorblad / front page

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.