De rijmelaar Driek van Wissen

Commercie wint van democratie bij 'Dichter des Vaderlands'-verkiezing

Hendrik-Jan de Wit

Die Dichter des Vaderlands is natuurlijk een fantastisch idee. Een hele avond krijgt de poëzie alle aandacht op de televisie. Iedere dichter moet dit aanmoedigen, want na dit evenement verdwijnen dichter en gedichten weer voor vier jaar van de buis. De Groningse rijmelaar Driek van Wissen geniet nog altijd na van die bijzondere feestavond in januari. Na lang lobbyen en heel veel reclame maken hengelt hij eindelijk die felbegeerde titel binnen. De dichters Elly de Waard en Ilja Leonard Pfeiffer piesen naast de pot. Zij hebben geen pennen, petjes en vlaggetjes met hun naam erop op de zaterdagmarkt in hun stad uitgedeeld. De vermeende steenworp afstand van de lauwerkrans blijkt voor beide dichters aan het eind van de televisie-uitzending mijlenver te zijn. Ze zitten op de tweede rang.

Hoe zit het ook alweer met die Dichter des Vaderlands? De belichaming van de functie van nationale dichter is Gerrit Komrij. Hij aanvaart de titel aan de vooravond van de Gedichtendag op 26 januari 2000. Het initiatief is van NRC Handelsblad. De lezers van deze kwaliteitskrant krijgen drie maanden de tijd om te stemmen. Drieduizend mensen geven hun stem. Het publiek kiest massaal op Gerrit Komrij, zo meldt de verslaggeving uit die tijd. Dit bericht moet achteraf wel van nuance worden voorzien.

Er was een dilemma vijf jaar geleden. Rutger Kopland - ook uit Groningen, trouwens - liep vrijwel gelijk met Komrij op. De exacte cijfers zijn nooit opgegeven, maar de geruchten gaan dat Kopland vijf stemmen meer had. Kopland gaf aan geen zin in het nationale dichterschap te hebben en liet het antwoord over aan Gerrit Komrij. Hij ging uiteindelijk overstag om het hele feestje niet te bederven en met de gedachte de poëzie onder de aandacht van een groter publiek te brengen. 'Ik vond mezelf er weliswaar niet de aangewezen figuur voor, maar toen ze me vroegen, toen ze omhoogzaten aan het begin, toen zei ik: ik doe het wel,' vertelt Komrij vier jaar later in een bijlage van NRC Handelsblad.

Komrij richtte in de vier jaar dat hij Dichter des Vaderlands was een tijdschrift op en zette een aantal jonge dichters in de schijnwerpers. Dingen die volgens Komrij minder goed zouden lukken zonder het nationale dichterschap. Bovendien vestigde de titel aandacht op een aspect van Komrij die tot dan toe altijd onderbelicht was geweest. Zo was hij vooral bekend als essayist en samensteller van de dikke bloemlezingen van de Nederlandse en Afrikaanse poëzie.

Democratie en commercie gaan niet samen blijkt uit het voorgaande. Komrij was helemaal niet de winnaar en hij zag het schrijven van die gelegenheidsgedichten niet zo zitten. In de praktijk bleek eveneens dat de gelegenheidsgedichten - de enige verplichting voor de dichter die de functie aanvaart - de grootste hindernis waren waartegen Komrij opliep. De eerste versjes waren redelijk, maar later had hij er helemaal tabak van. De gelegenheidsgedichten liepen stroef, soms grapte hij zelfs mis door teveel versvoeten toe te passen in een gedichtje over de nieuwe prinses (voor de gedichten zie: http://www.dichterdesvaderlands.nl/). Komrij, stop toch met die kolderieke onzin, klonk steeds meer in het land. Dat ben je toch niet waard. Je bent een hofnar, geen hofdichter!

Al die kolderieke rijmelarij over een prins die ging trouwen, een andere prins die doodging en een prinsesje dat geboren werd. Voor Komrij was het moeilijk te verpakken in een gedicht. De vierentwintig uur waarbinnen het alles geschreven moest worden, als een brandweerman moest hij de actualiteit blussen met een gedicht. Het werd hem teveel en hij gaf een jaar voor het einde de brui aan het nationale dichterschap. Dichter des Vaderlands wilde hij best zijn, maar niet met die vervelende gelegenheidsgedichten.

Het online poëziedagblad 'Rottend staal' liet online een ad interim Dichter des Vaderlands kiezen in één maand tijd. De gelukkige werd Simon Vinkenoog. Zijn gelegenheidsgedichten kregen veel minder aandacht dan de gedichten van degene die hij verving. Hij schreef weliswaar meer gedichten in één jaar tijd dan Komrij in vier jaar, maar de aandacht was bedroevend (voor de gedichten zie: http://www.simonvinkenoog.nl/).

Een jaar lang trok NRC Handelsblad vorig jaar uit voor de uitverkiezing van de nieuwe Dichter des Vaderlands. De mediale aandacht was nog sterker dan bij de vorige stemming in 1999. De kandidaten leken fanatieker en voerden meer campagne dan bij de eerste verkiezing. Met name Driek van Wissen uit Groningen stak de kroon met zijn ballpoints, petjes en t shirts. Al die attributen om de stem van het volk te krijgen, deden denken aan de verkiezing van een Amerikaanse president. Het bezorgde de 61-jarige leraar Nederlands wel zijn felbegeerde titel.

In hoeverre er eigenlijk sprake is van een democratische verkiezing, is de vraag die het Dichter-des-Vaderlands-gebeuren bij mij oproept. Kijkers en lezers worden overal doodgegooid met verkiezingen. Het democratisch gedachtegoed is slachtoffer geworden van de marktkooplieden die alles bij verkiezing exploiteren in hun schamele kraampjes. Zo is er de Idols-verkiezing, waarbij de puber die het slechtste zingt, via allerlei handige marketingtrucs verkozen wordt tot zanger van het jaar. Je kunt SMS'en of bellen naar een heel duur telefoonnummer en hij wordt het dan.

De winnaar is meestal een idioot met veel vrienden of iemand die in de smaak valt bij een groot deel van de kiezende bevolking. Is dit een democratische afspiegeling van het volk? Natuurlijk niet. De meeste Nederlanders negeert deze rare vorm van verkiezing. Ze kijken niet naar het televisieprogramma of weigeren geld te spenderen aan dergelijke onzinnige speculaties. Het draait om degene die veel SMS'jes verstuurt of heel vaak het peperdure telefoonnummer opbelt. De rijkste marketier wint door zoveel mogelijk van deze ondemocratische democratische kieswijze gebruik te maken.

De variant op het betaald kiezen is het kiezen via een briefkaartje of op een internetpagina. Dit is gratis en daardoor nog fraudegevoeliger dan de commerciële uitbuiting van de democratie. De grootste flater van een zogeheten democratische verkiezing in Nederland is de verkiezing van De Grootste Nederlander door de KRO. Het concept afgekeken van de Engelsen was een ware misser. De Engelsen kozen Winston Churchill, maar in Nederland stemden alle vrienden en bewonderaars van Pim Fortuyn massaal op de in 2002 vermoordde politicus in wording. Er kan veel over Fortuyn gezegd worden, maar een promotie tot man boven Willem van Oranje of Christiaan Huygens is zeer onterecht. De programmamakers praatten na afloop alles goed door te zeggen dat het maar een spelletje was, terwijl ze in de aanloop van het programma voortdurend benadrukten vooral te stemmen op dit belangrijke, democratische moment.

De Dichter des Vaderlands is net zoiets. Al snel kwam de verkiezing ter sprake in de vaderlandse pers. Was het allemaal wel zo eerlijk? De eervolle titel, naar Engels model, was die wel geschikt voor een 'democratische verkiezing' of kon Beatrix beter haar eigen lievelingsdichter Huub Oosterhuis charteren? Ik geloof niet in de democratie van de commercie. De stem van het volk kan alleen klinken als heel het volk de kans krijgt om een stem uit te brengen. En dan nog… Bestaat er zoiets als een dichter van het volk? Gerard Reve noemt zichzelf volksschrijver, maar bestaat er een volksdichter?

Een Dichter des Vaderlands is de president en vorst van de dichters. Hij heeft tot taak gebeurtenissen van nationaal belang om te vormen tot een gedicht. De enigszins zwakke rijmsels van de nieuwe Dichter des Vaderlands Driek van Wissen liggen makkelijk in het gehoor en zijn eenvoudig te begrijpen voor de massa. Voor de clou hoeven ook niet-poëzieliefhebbers niet lang na te denken. Behoren de brouwsels die Van Wissen fabriceert wel tot het genre van het gedicht?

Zijn werk heeft meer van een mop in de kroeg, leuk voor het moment, maar niet dragend voor langere tijd. Als de kater weg is, is de mop ook verdwenen, zo is het met de rijmsels van de Groninger. De originele kwinkslag komt meestal uit de lucht vallen en roept nooit op tot nadenken. Juist een gedicht is een mooie vorm van opiniëren die de column en het essay overstijgt. De dichter mag heel kort door de bocht gaan, zonder er uit te kunnen vliegen. Ook kan hij heel ver gaan in het uitdrukken van een gevoel. Daar is in deze tijd vol geschreeuw en angstgevoelens sterker dan ooit de behoefte aan. Of Driek van Wissen deze leemte kan vullen, is de vraag.

Driek van Wissen heeft de komende vier jaar een belangrijke functie als Dichter des Vaderlands. Hij geldt als de ambassadeur voor de poëzie. Het is jammer om te zien dat gedichten nu in 'light verses' veranderen. Sterk gekruid door de geur van het moment, snel, vluchtig en levenloos. De dichter moet boven de dingen staan en arrogant vanaf grote hoogte de wereld gadeslaan. Het liefste verstopt in een ivoren torentje met uitzicht op gene zijde. Zo heeft de poëzie toekomst. Raaskallen en leeghoofdige rijmelaars moeten vooral thuis blijven zitten op hun stoel en alleen gedichten schrijven als iedereen dat mag: met sinterklaas. Ik wens Driek van Wissen alle succes hiermee en hoop dat hij vooral de overgebleven pennen van zijn campagne voor de goedheilig man mag leegschrijven.

Almelo, 19 februari 2005



LitNet: 09 Maart 2005

boontoe / to the top

NeerlandiNet: voorblad / front page

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.