Het grote verlangen naar de dood

Elisabeth Eybers negentig jaar

Hendrik-Jan de Wit

Elisabeth Eybers: Valreep/Stirrup-cup, Verse.
Amsterdam: Em. Querido's Uitgeverij, 2005.
ISBN: 90 214 6083 1.
Prijs: € 13,95.
36 pagina's.

Negentig jaar, is er dan nog iets dat je wenst als je zo oud bent? De jarige Elisabeth Eybers wel. Ze spreekt in haar nieuwste dichtbundel Valreep/Stirrup-cup een sterk verlangen naar de dood uit. Het is een zwaar thema dat ze aanzet. De dichteres is zaterdag 26 februari 2005 negentig jaar oud geworden. De sinds 1961 in Amsterdam wonende dichteres presenteerde op deze feestelijke dag haar nieuwe dichtbundel. In vijftien gedichten zet ze haar in 1993 ingezette dichtspel tussen haar vader- en moedertaal voort. Elk gedicht is in twee versies verschenen, in het Afrikaans en in het Engels.

Ze heeft het eerder gedaan, maar haar nieuwe bundel laat een duidelijke verschuiving in thematiek zien. Valreep/Stirrup-cup is daarmee een welkome aanvulling op de Versamelde gedigte die vorig jaar verscheen. (voor meer informatie, zie de uitvoerige bespreking van haar oeuvre voor NedLitNu: http://www.litnet.co.za/litnetnu/elisabeth_eybers.asp) De thematiek in de gedichten verschuift nu van de herinnering naar het verlangen in de dood. Het is genoeg, verzucht het lyrisch ik in de gedichten van Valreep/Stirrup-cup. Ze kan het dichten niet laten, maar in ieder gedicht komt het naderende einde aan bod. Ze lijkt afscheid te willen nemen van ons, maar kan dat nog niet helemaal.

Eybers schrijft op de 'valreep' of zoals haar Engelse vertaling 'Stirrup-cup' het uitdrukt: het laatste kopje thee voordat je vertrekt, dat eigenlijk meer een kopje is dat tijdens het vertrekken nog snel gedronken wordt. Een duidelijker afscheid is er niet, alsof de dood het lyrisch ik op de hielen zit en ieder moment bezit van haar kan nemen. Zo'n stem spreekt uit de gedichten van Eybers 'verjaardagbundel'.

Sterker nog dan in haar eerder gepubliceerde gedichten waarbij de dichteres zich uitdrukt in haar twee talen, onderscheiden de Afrikaanse en Engelse versie zich hier in hoge mate van elkaar. Eybers heeft voor elke taal een eigen emotie en gevoel. Bijvoorbeeld het gedicht 'Slapeloosheid' of 'Insomnia' dat in het Afrikaans een luchtige sfeer oproept. Het is zeker erg, die slapeloosheid en het verlangen naar de dood, maar op één of ander manier brengt het niet direct een schokreactie teweeg:

SLAPELOOSHEID

Elke slag weer
jou woelig omkeer,
ag wat 'n taak
om bewusteloos te raak;
snak-na-asem vergroot
die bekoring van dood.
Hoewel aanmekaar strewe
beslis dui op lewe
blyk 'n nag wat verbrou
word mistroostig en grou
wanneer kil oggendlig
jou ontmaskerend betig. (30)

Uit dit gedicht spreekt het lyrisch ik over het verlangen naar de laatste adem, terwijl het ligt te woelen in bed. Nooit meer wakker liggen, maar voor altijd in een bewusteloosheid verkeren, is hier een overheersende wens. De ontnuchtering van het wakker liggen, komt met het ochtendlicht binnenvallen. Met het kille licht verdwijnt het verlangen naar de eeuwige slaap.

De Engelse versie daarentegen roept een veel beklemmender sfeer op en spreekt zich veel meer uit in termen van onrust. Het woelen en draaien (er zijn gewoon niet meer woorden voor in het Nederlands) veranderen in een onstuimige slapeloosheid, die pas met het ochtendlicht ontmaskerd wordt.

INSOMNIA

Tossing and turning,
chopping and churning,
such a commotion
to capture oblivion;
labouring breath
bestows lustre on death,
but though on-going strife
is a sure sign of life
a long night misspent
seems a dubious event
when day comes to unmask
you and take you to task. (31)

De slapeloosheid is hier niet meer het rusteloze woelen, maar een heuse doodsstrijd van het lyrisch ik. Het is niet meer het zoete verlangen dat spreekt in de woorden, zoals bij de Afrikaanse versie het geval is. Hier hangen donkere wolken in de nacht. Juist vanwege de wens om de laatste adem te ademen, lijkt het lyrisch ik wakker te liggen. Ze ligt aandachtig te luisteren naar haar adem tot deze stokt. Het daglicht dat binnentreedt, komt hier ook veel harder aan. Het ochtendgloren roept een complete ontgoocheling op.

De echte ontnuchtering bewaart Eybers voor het einde van haar dichtbundel. Als je negentig jaar oud bent, verlies je niet alleen veel van je vrienden en mensen met wie je een heel leven optrok. De Afrikaanse Amsterdammer overleefde haar zoon Bert. In twee gedichten en versies verwerkt ze dit grote verlies. Eybers doet dit in dezelfde toonaard als de rest van de bundel, alleen is het doodsverlangen hier nog sterker en beklemmender.

VIR BERT

Noudat jy swyg is daar niks meer
vir my om ooit nog te begeer
buiten die tydstip waarop ek
dieselfde stilte mag betrek. (32)

boontoe / to the top

NeerlandiNet: voorblad / front page

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.