NeerlandiNet - Neerlandistiek in Suid-Afrika

LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.

Dichteres Scholten is thuis in de natuur

Hendrik-Jan de Wit

Patty Scholten: Bizonvoeten, Reisgedichten.
Amsterdam, Antwerpen: Uitgeverij Atlas, 2004.
ISBN 90 450 0435 6.
Prijs: € 15,00.

De dichteres Patty Scholten debuteerde ongeveer tien jaar geleden met Het dagjesdier. In een reeks sonnetten typeert ze een aantal dieren. Sindsdien geniet Scholten bekendheid als natuurdichteres. In haar derde bundel Een tuil zeeanemonen maakt het lyrisch ik een poëtische zoektocht naar de zeventiende-eeuwse natuuronderzoeker Rumphius (1627-1702). De natuur van het Indonesische eiland Ambon beschrijft Scholten bijna net zo treffend als Rumphius dat drie eeuwen eerder deed in zijn natuurboeken.

Nu is de vijfde bundel van de dichteres verschenen. Bizonvoeten, Reisgedichten neemt in 28 sonnetten de lezer mee op een reis door de Verenigde Staten van Amerika. Het lyrisch ik trekt de lezer mee van Graceland tot New Orleans. Daarnaast bevat de bundel zestien gedichten getiteld ‘Gezangen van ontheemding’. Scholten schreef deze volgens de verantwoording toen ze poëzieles gaf aan de Universiteit van Michigan in Ann Arbor.

Het eerste gedicht van de bundel Bizonvoeten valt met de deur in huis. Een dierengedicht, daar is Scholten goed in:

BIZONS

Ze buffelen bedachtzaam in het rond.
Hun wollen truitjes zijn te heet gewassen
zodat ze maar tot aan hun middel passen.
Daarachter volgt een strakke blote kont.
De staart gerafeld touw, een kruitvatlont.
Geen goeiig loeien, maar een dreigend bassen.
Je hoort het scheuren van de taaie grassen
en als ze verder lopen, beeft de grond.
De stieren zijn het mooist, met saterkop
en blauwe tong, waarmee ze bronstig kwijlen
terwijl ze ruiken aan een bizonmeid.
Een kalf kijkt vragen naar zijn moeder op
- met hertenogen, oren groot als zeilen -
of die zijn truitje al heeft afgebreid. (9)

Het is een genre waarin de dichteres uitblinkt. In veertien regels typeert ze de bizon. Het dier wordt niet alleen beschreven wordt, maar krijgt ook menselijke eigenschappen toegedicht. De bundel bevat meer dierengedichten. Zo passeert een circusolifant de lezer en loopt een wasbeertje aan het lezersoog voorbij:

Door ’t boevenmasker turen sluwe ogen.
Een dropneus kroont de spitse snuit.
Rover in bontjas (zijn recente buit)
of huishoudsloofje, over was gebogen. (27)

Het lyrisch ik vergelijkt hier de donker omrande ogen van het wasbeertje met een ‘boevenmasker’. Scholten maakt hier bijzonder originele vergelijkingen, die als een film van beelden zich aan je voorbij trekken. Dat is een karakteristiek element in de gedichten van de dichteres. Ze weet het onalledaagse van de natuur binnen te brengen in eenvoudige, alledaagse vergelijkingen. Dit is uiteraard de basistaak van de dichter, maar Scholten is hier een monster in. Ze pakt je in haar gevatte vergelijken waarover je je kunt verbazen: hoe is ze daarop gekomen? Terwijl het volstrekt logisch is, alsof het er altijd gestaan heeft, maar ik was er niet op gekomen. Het verleggen van het ‘vreemde’ tafereel naar de dagelijkse beleveniswereld komt dikwijls na de wending in het sonnet. Het levert een fraaie betekenisverschuiving op. Zoals in het gedicht ‘Appeltje voor de dorst’, waarin het lyrisch ik de verzamelwoede van een eekhoorntje vergelijkt met dat van haar demente moeder:

Ik zie opeens mijn moeder, want die deed
hetzelfde in haar laatste vage jaren,
toen ze al aan ouderdomsdementie leed.
Zo vonden we, nog maanden na haar dood,
geld in haar lades, tussen naald en garen.
Hier lag een eikel, daar een beukennoot. (45)

Het zijn verrassende wendingen, waarin het lyrisch ik de natuur naar binnen haalt. Deze soort vergelijkingen maken de gedichten van Scholten tot een intense belevenis. De dichteres doet dit eindeloos in de bundel Bizonvoeten. Zo verfrommelt ze de betekenissen van paard en ros tot een fiets in het gedicht ‘Wounded Knee’. Ik vind dit leuke woordspelletjes, waar het plezier van de dichter in het dichten overal voelbaar is.

Het verbindende element tussen de gedichten is de Verenigde Staten. Het lyrisch ik maakt een reis door de het ‘wilde westen’ en beschrijft in ieder gedicht een aspect van de Verenigde Staten. Scholten brengt hier zelfs een lijn in, alsof ze je meeneemt op de reis. De dichteres schittert in de gedichten waarin ze de natuur verwoordt. Want als de cultuur zich aan de ik openbaart, verdwijnt de fonkeling uit de gedichten razendsnel. Dan worden het flauwe rijmpjes. Zeker het zijn technisch perfecte gedichten, maar ze missen iedere vorm van leven.

Dit is vooral merkbaar in de zestien gedichten van de cyclus ‘Gezangen van ontheemding’. Hier verliest Scholten de binding met de natuur en gebruikt ze de gedichten vooral om haar technisch kunnen te demonstreren. Zoals in het gedicht ‘Ice cream parlor’ dat begint met een opsomming van artikelen die in de ijssalon verkrijgbaar zijn. Na de opsomming is het lyrisch ik aan het woord:

Ik heb ruim de tijd om alles te noteren,
want vóór me staan besluiteloze meisjes.
Ze willen alle soorten eerst proberen.
De smaken van hun jeugd met een teddybeer.
De zorgeloze tijd meet zich aan ijsjes.
Het is mijn beurt. Ik weet het ook niet meer. (46)

Dichttechnisch gesproken een prima gedicht, maar de inhoud is zo gezapig. Je verlangt dat één van die meisjes een ongelooflijk harde scheet laat opluiden in die brave ijssalon, of dat één van de meisjes die teddyberenkont schoonlikt als een ijsje. Een beetje een flauw gedicht fabriceert Scholten hier en dat is jammer. Voor dit soort gedichten is de natuurdichteres te braaf. De cultuur blijft bij haar teveel in het gewone hangen, terwijl de natuurgedichten zo gevat en origineel zijn en treffende, onalledaagse vergelijkingen bevatten.

Scholten verwerkt in haar gedichten haar ervaringen en dit gaat goed in de natuurgedichten. In de natuur is ze thuis. Daar dartelt en springt ze als een jong veulen in de wei. Maar zodra een mens in haar gedichten binnenstapt, verloopt het dichtproces volgens de geijkte banen en verliest de poëzie van Scholten haar kracht. Politiek engagement en ‘fortune cookies’ kan de dichteres beter uit haar gedichten laten. Het zijn overbodige gedichten in Bizonvoeten. Ik vind het jammer dat deze gedichten de bundel wèl gehaald hebben. Maar misschien zijn de mindere gedichten nodig, om te zien hoe mooi de gedichten over dieren en de grootse natuur van Amerika zijn.

Almelo, juni 2004

LitNet: 8 Junie 2004

boontoe / to the top

NeerlandiNet: voorblad / front page

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.