Lezen waar je bent

Hendrik-Jan de Wit

Pieter Steinz: Lezen op locatie, Atlas van de wereldliteratuur, 60 kaarten, 90 landen, 1200 titels, 45 talen.
Amsterdam, Rotterdam: Prometheus, NRC Handelsblad, 2003.
ISBN: 90 446 0472 4.
Prijs: € 17,50.
154 pagina's.

Ik ben altijd nieuwsgierig wat voor boeken mensen lezen. In de trein probeer ik vaak de boektitel te ontraadselen en dat is niet zo makkelijk. Ik wring mij in allerlei vreemde bochten en zie de boektitel dan vaak in delen op mij afkomen. Soms is het einde van de reis in zicht als de lezer tegenover mij het boek dichtklapt en de felbegeerde titel zo eindelijk verschijnt. Zo zag ik ook eens op een terrasje in Rome een Nederlandse toerist met een kloek boek op schoot zitten. Al snel ontdekte ik dat de jongeman Anna Karenina las van Tolstoj.

Een vreemd boek op deze plaats dacht ik. Er lag toch een scala aan boeken op hem te wachten, die gelijk de sfeer verbeeldden van de plaats waar de jongen verkeerde. Hij hoefde in deze prachtige stad toch niet te lezen over Levin die ergens ploegt op de uitgestrekte Russische akkers. Als hij van dikke pillen hield, kon hij De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch nemen. Grote delen van dat boek spelen in de stad Rome. Een vakantie naar een ver oord is completer met een boek dat betrekking heeft op de plaats die je aandoet. Het levert veel leesplezier op door in het Colosseum een boek te lezen dat in het Colosseum speelt. Lezen op locatie van Pieter Steinz is een gids die handzame tips geeft voor deze reiziger, die de juiste boeken bij zich wil dragen. Steinz vertelt bijvoorbeeld dat Napels uitermate geschikt is voor De virtuoos van Margriet de Moor en Rome voor de Imprimatur van Monaldi & Sorti. Naast de topografische kaart van de stad Rome met negentien boekentips in blokjes, geeft Steinz hier een paginalang uitleg over de fictie en Rome. Zo grapt hij: 'Fictie waarin de monumenten van de Eeuwige Stad het decor vormen, is al zo oud als de weg naar Kralingen.' (42)

Lezen op locatie is een boekengids die aan de hand van topografische kaarten een mooi beeld van de wereldliteratuur biedt. Bijna elke uithoek van de wereld voorziet Steinz van een boektitel. De lezer werpt zo een snelle blik op de literatuur van Chili tot China en van Lulu Wang tot aan Ariel Dorfman. Bij ieder plekje weet Steinz wel een boek. Zijn keuze is zeker niet slecht. Hij varieert door per geografisch gebied een ruime keuze in boeken te geven. Van de detective tot de diepgaande filosofische roman, voor elke liefhebber heeft hij wat wils. Slechts enkele keren mis ik een boektitel bij een bepaald gebied. Zo vermeldt Steinz niet bij de Amerikaanse staat South-Dakota het boek van Maria Stahlie: De lijfarts. Niet dat het zo'n goed boek is, maar het boek geeft treffend de leegte weer van de staat die in het midden van de Verenigde Staten ligt.

Het ontbreken van De lijfarts, is een grote uitzondering op de algemene tendens. Steinz laat zelfs zien dat een aantal Nederlandse schrijvers bijzonder internationaal georiënteerd is. De romanlocaties van Bernlef, Tim Krabbé en Harry Mulisch liggen overal op de wereld. Canada of Australië, het maakt niet uit want een Nederlandse schrijver heeft er wel een roman gesitueerd. Daarnaast is het eigen land ook erg internationaal. Zo vermeldt Steinz dat John Irving, Albert Camus, Ian McEwan en Giacomo Casanova Amsterdam als decor nemen voor hun fictie. Dat zijn niet de geringste schrijvers en voor Nederlanders is het leuk om dergelijke boeken over eigen land te lezen.

Het geografisch kaartje waarin Steinz zijn boekentips aangeeft, is uitermate handig. Het laat in één oogopslag zien waar de genoemde boeken zich afspelen. De kaarten staan boordevol met tekens die op zich niets te betekenen hebben, verklaart Steinz in zijn voorwoord. Het hartje slaat niet op een liefdesroman, maar correspondeert met het leesblokje waar ook een hartje bijstaat. Hetzelfde geldt voor de sterretjes, cirkeltjes, ruitjes, kruisjes en pijltjes.

Kaapstad bezit twee literaire verwijzingen in het hoofdstuk met de prachtige titel 'Hoofdstukken apart', namelijk naar Bessie Heads The Cardinals en Adriaan van Dis' Het beloofde land. De Karoo is goed voor drie boeken: De betoverde berg van Etienne van Heerden, The Story of an African Farm van Olive Schreiner en Voor de bijziende lezer van Wilma Stockenström. Bij de laatste vermeldt Steinz 'geselecteerde landschapsgedichten van de grande dame van de Afrikaner poëzie.' (97) Overigens betreur ik het dat de schrijver en samensteller de Afrikaanse titels wel vertaald heeft in het Nederlands, terwijl het Engels, Frans en Duits gewoon onvertaald blijft staan. Hier is Steinz helaas inconsequent.

De poging om ook de poëzie en de verhalen te noemen, maakt Steinz af en toe vaag in de verwijzingen naar de werken. Hij noemt de Leidse (Endegeestse) verhalen van Biesheuvel, met het specifieke verhaal 'Een dag uit het leven van David Windvaantje' bij Leiden en de gedichten van Deelder en Vaandrager bij Rotterdam. Een paar gedichtentitels zijn hier niet genoeg. Ik vind dat de lezer iets meer waar voor zijn geld moet krijgen door gewoon naar een bundel van Biesheuvel, Deelder of Vaandrager te verwijzen. Nu voelt het soms aan alsof Steinz naar het Verzameld werk van een auteur refereert, terwijl hij zijn voorwoord beloofde dat niet te zullen doen. Eén werk van één auteur per geografisch kaartje. Het moet wel eerlijk blijven en dat mag hij van mij ook doen bij de dichters en verhalenvertellers.

Iets anders dat ik betreur is de beschrijving bij de boektitels. Steinz drukt zich hier uit in beschrijvingen van niet meer dan één halflange zin. De korte uitleg van het boek duwt de lezer hoogstens in een bepaalde richting, maar geeft geen duidelijk beeld over het boek. De omschrijving bij Het beloofde land van Van Dis: 'een journalist reist met een innerlijk verscheurde Zuid-Afrikaanse vriendin door de Kaapprovincie,' (97) blijft tamelijk summier en kan veel te veel betekenen. Een iets uitgebreidere beschrijving zou een grotere enthousiastmerende werking op mij hebben. Nu neem ik de informatie ter kennisgeving aan en ben ik niet geneigd om naar de bibliotheek of boekhandel te rennen om het genoemde boek te halen. Dat had ik wel bij het vorige boek van Steinz: Lezen Etcetera dat een klein jaartje terug verscheen (voor mijn recensie, zie: http://www.litnet.co.za/litnetnu/steinz.asp).

Lezen op locatie bezit niet de doolhofwerking die Lezen Etcetera wel op mij had. De atlas is meer geschikt om van voren naar achteren te lezen, dan de leesgids. Lezen op locatie is formeler van aard en minder complex in samenstelling. Het boek zou een mooiere plek krijgen als het in de leesgids geïntegreerd zou worden. De beschrijvingen zijn nu te kort en cryptisch omschreven om goed effect te hebben. Dat is jammer, want het boek biedt een originele kijk op literatuur en maakt lezen tot een onderdeel van de andere activiteiten die je doet. Want daarin heeft Steinz gelijk: je vakantie is compleet met boeken die gaan over de locatie waar je verblijft.

Almelo, november 2004



LitNet: 25 November 2004

boontoe / to the top

NeerlandiNet: voorblad / front page

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.