‘Eigenlijk heb je iemand als ik helemaal niet verdiend.’

Tweede roman van Van Eeden meesterlijk in kromme redeneringen

Hendrik-Jan de Wit

Ed van Eeden: Liefste litteken. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker, 2003. ISBN 90 351025420 8. Prijs: € 16,95. 162 pagina’s.

Je kent ze wel, van die types die als je het café binnenkomt, strontlazarus aan de toog zitten. Na een paar alcoholische versnaperingen kan je niet meer om ze heen en je wordt getrakteerd op hun levensverhaal. Mijmerend blijft de naald van hun leven hangen in een litteken: meestal veroorzaakt door een Zij. Over het algemeen weet je ze, na half uur vol meesprekende tuf en zware whisky-adem, van je af te wentelen. Je verlaat het café vluchtig onder het mom van een verzonnen afspraak of je klampt het meisje aan waar je eerst niets in zag, maar die plotseling een prachtige schoonheid bezit.

Soms grijpt het verhaal je juist aan en je drinkt het verhaal op met de vele whisky’s die hij je trakteert. Het is geen verhaal van kommer en kwel, maar een verhaal van liefde en heel veel pijn. Geleidelijk aan word je meegetrokken in de spiraal vol verdriet en medelijden. Voor je het weet verdunnen jouw tranen met de zijne de whisky in het laatste glas dat je samen met hem deelt. Het geld is op, ook het jouwe, maar zijn leed is gedeeld.

Het laatste gebeurde mij bij het lezen van Liefste litteken. Liefste litteken is de tweede roman van de Utrechtse schrijver, vertaler en journalist Ed van Eeden. Hij debuteerde in 1999 met De vogelspin. In eerste instantie walgde ik van Liefste litteken. Ik plaatste het werk in de ‘kommer en kwel’-literatuur die verdronken is in een groot zelfmedelijden. Maar geleidelijk aan kreeg de hoofdpersoon mijn sympathie en werd ik tot mijn eigen verbazing meegezogen in zijn verhaal. De verteller en hoofdpersoon Wiebe Crebolder laat de lezer meekijken in een lange liefdesverklaring aan Simone:

De kleinste kleinigheid heeft ons van elkaar verwijderd. Ik kan niet geloven dat je echt weg bent. Nooit heb ik serieus gedacht dat het zover zou komen. Als, ja als ik in de afgelopen maanden maar eenmaal m’n hand liefkozend naar je had uitgestoken, was dit niet nodig geweest. Ik had ieder moment terug gekund.

En nu kúnnen we niet meer terug, dat weet ik ook wel. Er is iets onherstelbaars gebeurd.Maar ik verlang naar je, hunker constant naar je, kan niet verdragen dat ik je niet elke dag zie. Ik ken je niet meer, weet niet meer wat je doet en denkt en durft. Dit kan niet. Dit mag niet. Dit is helemaal verkeerd (7-8).

Hiermee opent de novelle en Wiebe vertelt over zijn liefde voor de jongere Simone. Hij ontmoet haar op haar werkplek, de buurt-supermarkt waar zij als caissière werkt. Aanvankelijk lijkt Liefste litteken te ontaarden in het relaas van een man die vooral medelijden met zichzelf heeft. Maar je hebt het als lezer niet in de gaten dat je wordt meegenomen in het brein van een verschrikkelijk persoon. Wiebe Crebolder is een filosofiestudent die op een afschuwelijke manier met de liefde omgaat. Hij is gewoon een lul die weinig respectvol met zijn Moos omgaat. Hij wenst dagelijks bevredigd te worden en trakteert zijn geliefde regelmatig op een pak rammel. Met veel moeite geeft hij toe dat hij in een hotelletje in Twente te ver is gegaan. Dat hij zijn Moos gewoon verkracht heeft, lijk je wel als lezer te willen ontkennen.

De relatie van Wiebe en Moos ontwikkelt zich verder volgens geijkte patronen. Moos wil niets liever dan een gezinnetje stichten, terwijl Wiebe worstelt met zichzelf. Als Simone zwanger is, wil hij aanvankelijk helemaal geen kind. Als het tot een miskraam komt, laat Wiebe zich castreren zonder enig overleg met Simone. Moos wil het dolgraag nog een keer proberen, maar ontdekt dat Wiebe gecastreerd is. Hevig ontzet verlaat ze hem. Wiebe zegt dat hij zich juist uit liefde voor zijn Moos heeft laten castreren:

Het is dus definitief: ik ben voorgoed onvruchtbaar. Uit mijn zaad zal in ieder geval geen Einstein of Jezus voortkomen. Of een roodharige Boeddh, dat had me ook wel leuk geleken. Al die kansen heb ik opgeofferd, uit naam van de liefde die jij nu versmaadt. (157)

De kracht van Liefste litteken is de rijkelijk vertegenwoordigde drogreden. Voor zijn (wan)daden weet Wiebe Crebolder wel een prachtig argument te vinden: alles gebeurt uit liefde voor zijn Moos. Dat maakt het boek met de zware thema’s van liefde en dood tot een luchtig boek. Ook weet Van Eeden humoristisch om te gaan met de clichés van de liefde.

Helaas eindigt de roman wel in zwartgallig zelfmedelijden. Waarmee Van Eeden terugkeert naar de ‘naald van het leven’, een liefste litteken. Maar misschien hoort zoiets wel bij een boek dat uitblinkt in kromme redeneringen en merkwaardige wendingen.

De hele avond en nacht liep ik door de stad, langs plekken waarvan ik me kon herinneren dat we samen zijn geweest. Bij elk daarvan heb ik even met mijn hoofd tegen een muur gebonkt. Nu wordt het alweer licht en sta ik tegenover het Albert Heijn-filiaal waar ik jou heb leren kennen. Met de vogels deel ik dit eenzame uitzicht. I’ve got the blues, they’re eating my heart away.

Ik overweeg of ik mijn murw gebeukte hoofd ditmaal tegen de etalageruit van jouw winkel zal slaan, dan is er vast wel een stuk glas dat hunkert naar mijn halsslagaders. Maar zelfs zo’n offer zou je waarschijnlijk niet begrijpen. Eigenlijk heb je iemand als ik helemaal niet verdiend. (160-1)

In elk geval heb ik een mooie avond beleefd met een eikel die ik nog sympathiek ben gaan vinden ook. Gelukkig zonder de kater die je wel krijgt bij een avond met een dergelijk persoon in het café.

Almelo, 14 juli 2003

boontoe / to the top

NeerlandiNet: voorblad / front page

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.