Thuis zitten en wachten op een roman

Hendrik-Jan de Wit

Arnon Grunberg: Grunberg rond de wereld.
Amsterdam: Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, 2004.
ISBN: 90 388 2708 3.
Prijs: € 17,50 euro.

Almelo, Dublin, Montauk, Düsseldorf, Sheffield, Tel Aviv, Neuss, Rheda-Wiedenbruck, Messina, Eilat, Hinterzaten, Bermuda, New York en Savelletri. De lange lijst steden bevat slechts één overeenkomst: de Nederlandse schrijver Arnon Grünberg was er. De kortgeleden verschenen verhalenbundel Grunberg rond de wereld noemt alle stedennamen. Grunberg bezoekt deze trits aan steden in zijn verhalenbundel. In 97 stukken trekt de Nederlandse schrijver over de hele wereld van Lima tot Manilla en van Miltown tot Sao Paulo. De bundel bestaat uit verhalen die hij vanaf eind jaren 1990 publiceerde in de krant NRCHandelsblad.

Niet alle verhalen in de bundel spelen in Verweggistan. Het leeuwendeel van het boek situeert Grunberg in zijn woonplaats New York. Bij het lezen van Grunberg rond de wereld ontdek je snel dat de plaats er niet zo toe doet. Grunberg creëert zulke vreemde situaties en eigenaardige personages, dat het decor waarin de verhalen afspelen ondergeschikt raakt. Of het nu ver weg in Tblisi, of dichterbij huis in Amsterdam of Almelo is, Grunberg roept een unieke en eigen sfeer op. De verhalen doen sterk denken aan de romanwereld van de New Yorker. Net als in de romans klinkt in ieder verhaal van de bundel mistroostigheid, vermengt met een sarcastische en ironische ondertoon.

Herhaaldelijk refereert Grunberg in zijn verhalenbundel letterlijk naar zijn romans. Bijvoorbeeld als hij in 'Het wereldraadsel in de Duitse bergen, Hinterzarten', waarin hij over de dompelaar begint. De verteller is samen met zijn moeder in een hotelletje in Hinterzarten. Zijn moeder bezoekt het kuuroord tweejaarlijks, 'om te genezen van het ongeneeslijke, wat dus wel het leven zelf moet zijn, of iets wat daarop lijkt.'(168) In een opsomming wat zijn moeder in de kledingkast heeft liggen, schrijft Grunberg het volgende:

Ik zag boterhammen, boter, servetten, tomaten, kaas, een broek, een half broodje, twee gekookte aardappelen, kwark, een hemd, plastic bestek, een dompelaar die een huwelijkscadeau was geweest, waarmee ze 's nachts stiekem thee zette. In mijn ogen een levensgevaarlijk ding, zeer geschikt om iemand mee te vermoorden. (170)

In het boek Gstaad, dat twee jaar geleden onder het pseudoniem Marek van der Jagt verscheen, komt een dergelijke moord voor. Mevrouw Cecherelli sterft in het kokende badwater, omdat de dompelaar in het bad hangt. De bundel in zijn totaliteit doet overigens sterk aan Marek van der Jagt denken. De vreemde moeder in Grunbergs verhalenbundel lijkt sprekend op de moeder terug De geschiedenis van mijn kaalheid. De beelden van het plaatsje Hinterzarten bevatten een sterke overeenkomst met het hotel aan de Schliersee in Oostenrijk.

De wereldreiziger Grunberg roept niet alleen een 'Van der Jagt sfeer' met zijn verhalenbundel. Hij is een schrijver van formaat en dat blijkt helemaal uit zijn tour rond de wereld. Bij het lezen van de verhalen, doemde regelmatig de verhalen van Couperus op voor mijn ogen. Net zo formidabel en zonder enige zichtbare moeite weten beide schrijvers een verhaal uit het niets te halen.

Alle verhalen in Grunberg rond de wereld vallen samen bij de verteller en wat er om hem heen gebeurt. En er gebeurt heel wat in de verhalenbundel. Grunberg kokkerelt in zijn bundel een heel menu bij elkaar. Het hoofdgerecht is de liefde, of juist de teloorgang hiervan. Dat wordt omringd door zoetere hapjes als boekcontracten, zeurende uitgevers, een vleugje poëtica en een grote schare vriendinnen die in alle leeftijden en gradaties variëren. Grunberg verveelt nooit en slaat nooit een drammerig toontje aan. Hij grijpt de lezer bij de kladden vanaf de eerste bladzijde en houdt hem vast tot de allerlaatste pagina. Daarbij lezen de verhalen als een heuse roman, met meerdere verhaallijnen.

Grunberg behandelt zijn verhalen op een romaneske manier met verhaallijnen, plotlijnen, terugkerende personages en herhalende gebeurtenissen. Hiermee verheft hij de verhalen boven een verhaalsfeer. Ze bevatten dan ook geen begin en einde in de traditionele zin. Soms lopen de verhalen als hoofdstukken door naar het volgende of een verhaallijn vervolgt vele pagina's en verhalen verderop. Het onderlinge verband tussen de verhalen is te sterk om ze als losse compartimenten te kunnen zien, met een zelfstandige functie. Grunberg hanteert juist de stukken in een opbouw naar een groter geheel: de bundel zelf. In zekere zin voldoen de vele plaatsen die hij bezoekt aan dezelfde functionaliteit. Ze staan symbool voor de zoektocht van de verteller naar de liefde, waarbij hij hijgende uitgevers ontvlucht die veelvuldig met boekcontracten wapperen.

In ieder verhaal schept Grunberg een absurdistische wereld, vanuit de dikwijls saaie plaatsen waarin hij zich bevindt. De verhalen spelen zich hoofdzakelijk tussen de vier muren van een hotelkamer af of die van zijn appartement in New York. Het verhaal 'Een goede koffer lekt niet' typeert de bundel ten voeten uit. De ik-verteller opent met de mededeling dat hij vorig jaar investeerde in een forellenkwekerij in Bolivia. Hij wil weten hoe het ermee is en besluit af te reizen naar Cochabamba.

Je kunt niet eeuwig blijven schrijven. Forellen zouden weleens de toekomst kunnen hebben, dacht ik, vooral gerookte forellen. Nu wilde ik kijken hoe het zat met die forellen, of ze zich flink hadden voortgeplant en of men misschien al was begonnen met het roken van de eerste lichting. (63)

Hij mist het vliegtuig echter en blijft op het vliegveld. Het wachten vergelijkt de verteller met het schrijven.

Ik dacht aan mijn uitgever, die had geschreven: 'Ik denk dat je publiek zit te wachten op een roman. Laten we daarom voorrang geven aan de roman.' Zouden er behalve mensen die op vliegtuigen wachten ook mensen zijn die op romans wachten? Arme mensen. Dan mijn publiek. Ik probeerde me er een voorstelling te maken, maar het lukte niet, ik zag alleen die man met zijn bruid uit een blaadje
Eerst schrijf je en je hoopt dat ze het begrijpen. Later schrijf je en je hoopt dat ze het lezen. Vervolgens schrijf je en je hoopt dat ze het drukken. Daarna schrijf je en je hoopt dat ze je betalen. Uiteindelijk schrijf je zoals mensen roken. Omdat je van het typen houdt en van de illusies die dat met zich meebrengt. (64) .

Grunberg trekt zijn vergelijking zover door dat de verbinding met het verhaal helemaal verdwijnt. De vergelijking staat hier op zichzelf en heeft niets meer met het verhaal van doen over de wachtende verteller naast een man die gaat trouwen. Toch verliest Grunberg de grip op het verhaal niet. Hij gaat verder en verlaat tegelijk zijn eerdere vergelijking van de wachtende op zijn romans niet. De vertelller krijgt een overnachting in een hotelkamer aangeboden, maar besluit toch naar huis te gaan.

Gek om door je appartement te lopen terwijl iedereen denkt dat je er niet bent.
In de klerenkast zocht ik naar een fris laken. Nog even keek ik om me heen, bevreesd dat mijn publiek misschien over mijn schouder zou kunnen meekijken wat ik daar allemaal in die klerenkast ging uitspoken. Maar gelukkig, er was geen publiek. Het publiek zat thuis en wachtte op een roman. (66)

De forellenkwekerij is helemaal uit het beeld verdwenen, net als de wachtende man in de vliegtuighal. Gelukkig krijgt het verhaal over de kwekerij een vervolg in het volgende verhaal. Hier bereikt hij uiteindelijk wel Bolivia. Daar blijkt zijn compagnon in de gevangenis te zitten omdat hij een koe gestolen heeft. Een even spannend verhaal als het vorige volgt: 'Tussen mij en mijn forellenkwekerij stond een gestolen koe' (69). merkt de verteller daar droogjes op. Het avontuur eindigt met een lift op de brommer van een non, waarbij de verteller zich stevig aan haar vasthoudt.

De schoonheid van Grunberg rond de wereld ligt in het absurdisme dat zich naadloos vermengt in de alledaagse wereld. Grunberg speelt in zijn verhalen met de schrille grenslijn tussen waarheid en fictie. Voor hem is het schrijverschap een uitingsvorm om de werkelijkheid vol dramatische gebeurtenissen te verwerken. Hij gebruikt hiervoor hotelkamers en appartementen. De onwerkelijke sfeer die in de verhalen ontstaat, maakt dat de vraag of het echt gebeurd is helemaal vervalt. Het verhaal is een gebeurtenis op zich en de werkelijkheid dringt zich nooit aan de lezer op. De verhalenbundel laat opnieuw zien wat voor een schrijver van formaat Nederland met Grunberg bezit. Een wereldschrijver die zijn vak verstaat en van niets iets weet te maken. Grunberg rond de wereld roept slechts één vraag op: wanneer komt zijn nieuwe roman? Ik behoor zodoende tot het publiek dat thuis zit en wacht op een roman…

Almelo, juli 2004



LitNet: 29 Julie 2004

boontoe / to the top

NeerlandiNet: voorblad / front page

© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf.