|
Egidius, was jy gay?Danie BothaIn Maart 1989 doen Hennie Aucamp navorsing vir sy bloemlesing Wisselstroom Homoërotiek in die Afrikaanse verhaalkuns (Human & Rousseau 1990). By Etienne Britz van die Dept Afrikaans/Nederlands aan die Universiteit van Stellenbosch doen hy navraag oor die Middeleeuse gedig Egidius. Hy wou weet of n mens dit as n gay-gedig kan lees:
Op 12 April 1989 antwoord Etienne uit Rozendal.
Beste Hennie Baie dankie vir jou brief met sy boeiende vraag ivm Egidius. Dit sweef my voor die gees dat K Heeroma, kenner van die Gruuthuse-handschrift (n groep gedigte wat aan Jan Moritoen [ca 1355-1416] toegeskryf word), êrens beweer of geïmpliseer het dat Moritoen se Egidius dalk na n gayverhouding kan verwys. Ek kan dié hersenskim egter nie na n werklike artikel of boek herlei nie. Dit klop eintlik ook nie met wat ek van Heeroma se studie van die Gruuthuse-handschrift en van Egidius weet nie. Volgens Lina Spies het A P Grové glo eendag in sy klas gesê dat daar vandag n neiging mag wees om Egidius as n gay-gedig te lees het die spook dalk dáár begin loop? Heeroma se groot uitgawe en studie van die Gruuthuse-handschrift (E J Brill, Leiden 1966, beskikbaar in die Gericke-biblioteek) verwys op p 172 ev en weer op p 213 ev na Egidius. Uit allerlei ontdekte bronne en uit die opbou van die Gruuthuse-handschrift sélf kon Heeroma die biografiese situasie waaruit Egidius ontstaan het, rekonstrueer. Heeroma vertel van n driehoeksverhouding, n drievoudig verbond, tussen Jan Moritoen (die digter, die ic in die Groothuse-handschrift), sy vriend Egidius en laasgenoemde se minnares, Mergriete. Die drietal het in die tweede helfte van die veertiende eeu naby Brugge gewoon. Jan skryf hoofse liefdesliedere, waarby hy sy vriend Egidius se geliefde, Mergriete, as liefdesvoorwerp in gedagte het. Sy gevoel jeens Egidius is egter nie jaloesie nie Egidius word voorgehou as n vrolijke vriend en zanger te midden van een vrolijk zingende en musicerende vriendenkring (volgens Heeroma) en sijn roke was lidens medecijne (volgens die dertiende gedig in die Gruuthuse-handschrift). Egidius se vriendskap was vir Jan dus soos die geur van die roosboom of egglentier dit was n balsem vir sy liefdeslyding, net soos die musiek, die wyn en die onsterflike geur van Maria sélf. Jan en Egidius is mede-sangers of -instrumentaliste binne n groep musici. Hulle is boesemvriende wat mekaar met hulle vriendskap opvrolik en vertroos, maar albei is ook Jan oënskynlik meer vir literêre doeleindes amoreus op Mergriete gerig. Egidius word later siek of kom in elk geval iets noodlottigs oor in Oktober 1386. Wanneer hy op sy sterfbed lê, dra hy dit aan sy vriend Jan op om vir sy fonteine (Mergriete) te sorg. Niemand ken Mergriete immers beter as Jan nie, en Egidius verwag dat sy ou vriend in rechter duecht na sy geliefde sal omsien. Mergriete verkeer ná Egidius se dood egter in n geestelike krisis. As fonteine bly sy vir Jan geslote: sy ignoreer sy toenadering. Uiteindelik trek sy haar in n klooster terug. Die hoofse hulde wat sy van Jan ontvang het terwyl haar minnaar Egidius nog geleef het, is moontlik een van die dinge wat haar omkrap, maar n mens weet natuurlik nie wat alles in haar koppie aangaan nie. Pas as Mergriete haar innerlike konflikte in die klooster opgelos het, kan sy Jan se hoofse attensies beantwoord en weer as fonteine vir hom gaan vloei. Egidius is uiteraard ná Egidius se dood geskryf. Waar die ic (Jan) in die gedig sê ic moet noch sneven / Ende in de weerelt liden pijn. / Verware mijn stede di beneven. / Ic moet noch zinghen een liedekijn verwys hy volgens Heeroma na die moeilikhede waarmee Egidius hom agtergelaat het: die probleme met die geslote fontein, Mergriete, die liefdesverdriet wat hy as hoofse minnaar in die hele situasie moet verduur (en wat uitdrukking vind in die liedere wat hy vergeefs sing) ens. Die gheselscap goet ende fijn in Egidius verwys in die konteks van die Gruuthuse-handschrift na die drie vriende wat so gelukkig saam verkeer het, nie net na Jan en Egidius nie so beweer Heeroma altans. Sou jy meen, Hennie, dat daar met hierdie biografiese toeligting nog n kans oorbly dat Jan en Egidius n gayrelasie gehad het? Ek kan my nie voorstel dat Heeroma in n ander geskrif so iets sou beweer het nie hoe sou dit by die biografiese verhaal wat hy gerekonstrueer het, aanpas? Of het Heeroma dalk later (ná 1966) ontdek wat Mergriete so vreeslik ontstel het ná Egidius se dood? Ek weet werklik nie. Afgesien van wat Heeroma skryf, kan ek my moeilik voorstel dat n Middeleeuse gedig n agterhaalbare homoseksuele strekking kon hê. Homoseksualiteit is in die Middeleeue beskou as n doodsonde waarop die doodstraf gerus het. Spesifiek sodomie is gesien as n demoniese perversie. Die Rooms-Katolieke Kerk, wat direkte juridiese mag uitgeoefen het, het homoseksuele na die galg of die brandstapel gestuur. Indien n hoofse digter dus n homoseksuele liefde vir n man gekoester het, sou hy dit so moes verbloem het dat dit nie uit sy geskrifte agterhaal kon word nie. n Mens kon dit eenvoudig nie waag om in die Middeleeue n herkenbare homoseksuele gedig te skryf nie! n Ander faktor om in gedagte te hou, is dat die intense gevoelsverbintenis tussen Jan en Egidius waarvan die gedig getuig, aansluiting vind by n ou tradisie in die Middeleeuse kultuur en literatuur. Die idee van twee boesemvriende of bloedbroers kan byvoorbeeld terug na die Franse chanson de geste gevoer word, na Roland en Olivier (Roland est preux et Olivier est sage: die twee kamerade korrigeer en vul mekaar aan en vorm so n hegte, onderling-onderskragende paar). Die idee van twee kamerade deur dik en dun het n etiese lading gedra, nie n erotiese of amoreuse lading nie. (Let in hierdie verband byvoorbeeld op die religieuse aksent in Egidius.) Die hoofse vriendskapskultus is volgens n hoofstuk in Friedrich Heer se The Medieval World so ver gevoer dat twee boesemvriende soms dieselfde klere gedra, pande (byvoorbeeld ringe) uitgeruil en selfs in een bed geslaap het. Selfs Desiderius Erasmus skryf êrens van n boesemvriend in Venesië met wie hy sy bed gedeel het. Daar bestaan in die Middeleeue ook n genre van vriendskapsbriewe tussen monnikke, waarin n bepaalde vriendskapsretoriek tot groot emosionele uiterstes gevoer is. Kortom, die sielsverbintenis tussen twee vriende wat in Egidius tot uitdrukking kom, hou in die eerste plek met n bekende vertakking van die Middeleeuse lojaliteitskultus verband dit sou vir die Middeleeuse leser waarskynlik geen homoseksuele relasie gesuggereer het nie. Hennie, miskien beskik jy oor kennis aangaande die gaylewe in die Middeleeue (wat natuurlik wel moes bestaan het) en kan jy tekens hiervan in Egidius aandui. Dit sou my uitermate interesseer en ek sal my baie graag deur jou laat inlig. Sou n leser wat onkundig is oor die Middeleeuse kultuur en oor die biografiese agtergrond van Egidius vandag n gay-lesing aan dié gedig kon heg? Ek twyfel, maar sal my ook graag van die teendeel laat oortuig. Gay beteken vir my in die eerste plek seksuele aangetrokkenheid en verliefdheid tussen mense van dieselfde geslag, nie onderlinge kameraadskap of die sielsverwantskap wat n mens ook buite n liefdesverhouding kan ervaar nie. En waar is die spore van n homoërotiese liefde in Egidius? Mi lanct na di is tog n gevoel wat n mens vir jou broer, jou vriend, selfs vir jou oupa kan koester. Nee, Egidius lyk vir my na die klag van iemand wat sy boesemvriend eerder as sy minnaar aan die dood afgestaan het. Maar soos ek reeds gesê het: ek staan oop vir oortuiging. As jy iets teenoor hierdie konserwatiewe lesing van my kan stel, sal ek baie bly wees om van jou te hoor. Dit interesseer my dat daar vandag n neiging kan bestaan om Egidius as gay-gedig te lees. Het die opkoms van die gaykultuur nie dalk n versperring opgewerp voor n suiwer begrip van n gedig soos Egidius nie? Bring die gay-fobie van die straightgemeenskap en die ontmaskeringsbehoefte van die gaygemeenskap nie dalk mee dat n mens te gou n gay agter elke bos sien nie? Ek wonder of jong mense met hulle tipiese neiging om op skool of universiteit intensiewe vriendskappe met één bepaalde lot- en geesgenoot aan te knoop, dit nog kan waag om hulle emosionele belewenis van so n vriendskap in n gedig uit te beeld sonder om onder verdenking te kom? Waarom word daar byna nooit meer gedigte soos Egidius geskryf nie? Is dit omdat daar n neiging bestaan om selfs n gedig soos Egidius as gay-gedig te lees? Vriendelike groete Etienne Britz |
||
© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf. |