Die tegnologie en meertaligheid

En ofskoon 65% van diegene wat toegang het tot die internet, nie Engels verstaan nie (en volgens Global Reach 92% van die wêreldbevolking nie Engels praat nie), is dit interessant om te let op die oorheersing van dié taal in die voorsiening van inligting (hoofsaaklik webwerwe) via die internet:

Rangorde	Taal	Persentasie %
1	Engels	82,3 %
2	Duits	4,0 %
3	Japannees	1,6 %
4	Frans	1,5 %
5	Spaans	1,1 %
6	Sweeds	0,6 %
7	Italiaans	0,8 %
8	Portugees	0,7 %
9	Nederlands	0,4 %
10	Noorweegs	0,3 %
11	Fins	0,3 %
12	Tsjeggies	0,3 %
13	Deens	0,3 %
14	Russies	0,1 %
15	Maleis	0,1 %
	Ander	5,6 %
	Totaal	100 %

Dit beteken dat die dominansie van Engels, as die de facto lingua franca van die internet, die gevaar inhou dat die ander (selfs groot!) tale verswelg sal word en selfs mag kwyn en verdwyn! Vrese hiervoor is onlangs nog in Nederland uitgespreek tov die Nederlandse taal.

Insiggewend is ook die dominansie van die VSA in die voorsiening van webwerwe op die internet. Tans is 70% van alle webwerwe gesetel in Noord-Amerika (VSA, Kanada en Meksiko), 20% in Europa, en slegs 10% in die res van die wêreld. Dit is nie slegs die Engelse taal wat oorheers op die internet nie, dit is ook die kultuur van Coca Cola, Mc Donalds en Mickey Muis.

Maar juis ook in die krag van die internet lê die potensiaal opgesluit vir tale — selfs heel klein tale — om hul voortbestaan te verseker, aangesien dit relatief maklik en goedkoop is om ’n webwerf te skep en in stand te hou. Die groei in webwerwe in ander tale as Engels was die afgelope twee jaar aansienlik groter as die groei in Engelstalige webwerwe: Spaans 22,4%, Japannees 12,3%, Duits 14%, en Frans 10%. Slegs 15% van Europa se halfmiljard bevolking praat Engels as eerste taal, en slegs 28% praat hoegenaamd Engels. ’n Onlangse studie toon dat slegs 32% van webgebruikers op die Europese vasteland die internet in Engels raadpleeg. Engels se dominansie op die internet is besig om snel af te neem.

Dis vir Afrikaanssprekendes om te sorg dat hul taal op die internet gesien kan word, en vir Afrikaanssprekendes om daarop aan te dring dat webwerwe van firmas en openbare instansies in Suid-Afrika óók voorsiening maak vir Afrikaans en die ander nege inheemse tale in Suid-Afrika. Die webwerwe van owerheidsinstansies op nasionale, provinsiale en streeksvlak in SA is steeds uitsluitlik in Engels, ten spyte van ’n grondwetlike plig op die Staat om te sorg dat al elf tale gelyke beregtiging ontvang en die germarginaliseerde tale ontwikkel sal word. Tradisioneel Afrikaanse ondernemings se webwerwe is in baie gevalle steeds eentalig Engels.

Tans is daar op “Die Knoop”-webwerf skakels aangebring na meer as ’n duisend webwerwe wat Afrikaans as voertaal het. Dit verteenwoordig egter maar ’n breukdeel van die totale getal Afrikaanse webwerwe, en sluit nie tweetalige webwerwe (Afrikaans en Engels) in nie. In wêreldterme is Afrikaans se teenwoordigheid op die internet haas onsigbaar; op nasionale vlak is dit reeds duidelik sigbaar.

Rekenaargesteunde intydse vertalingsdienste maak dit moontlik vir een internetgebruiker om met ’n ander in ’n heel ander taal via E-pos te gesels. Een so ’n diens, Systransoft, voorsien tans intydse vertaling tussen ses Europese tale (Engels, Frans, Duits, Italiaans, Spaans en Portugees). Taal sal binnekort nie meer ’n struikelblok wees vir twee mense sonder ’n gemeenskaplike taal om per E-pos of via internet-kletskamers met mekaar te gesels nie. Die informasietegnologie het die brug geslaan tussen die kloof wat sprekers van verskillende tale van mekaar skei. Insgelyks voorsien die betaal-internetdiens Worldlingo vertalingsdienste (weliswaar nie intyds nie) van dokumente tussen 17 tale, insluitende Afrikaans, Katalaans en Farsi).

Masjienvertaling van geskrewe dokumente lewer nie altyd die soepelheid van mens-vertaling nie, maar is reeds (ook op die internet) beskikbaar om inligting uit ’n ander taal te ontsluit. Daar word dikwels grappenderwyse verwys na die masjienvertaling van die uitdrukking “The spirit is willing but the flesh is weak” as “Die drank is gewillig maar die vleis is verrot.” Navorsing op die terrein van die masjienvertaling — ook van die gesproke woord — gaan egter onverpoos voort, en verbeter daagliks. Taaldeursigtigheid (enige-taal-na-enige-taal-kommunikasie) met ’n 98%-akkuraatheid word binnekort voorsien. Masjiengesproke taal in die taalkeuse van die kliënt (soos bv telefoonnommernavrae) is reeds algemeen beskikbaar, en die voorsiening van dié diens word eerder vertraag deur politieke onwil as deur tegnologiese onvermoë. Ook aan die Universiteit van Stellenbosch word spraakherkenning en -vertaling van die gesproke woord in die inheemse Suid-Afrikaanse tale omvattend nagevors. Binne afsienbare tyd sal dit moontlik wees om in een taal te praat en in ’n ander gehoor te word oor die telefoon.

Omdat die persoonlike rekenaar inderdaad “persoonlik” en op die indiwidu gerig is, maak die kragtige berekeningsvermoë van die rekenaar en die hoë spoed van kommunikasiestelsels dit moontlik dat elkeen binnekort in die taal van sy keuse toegang sal kan hê tot onderrigprogramme, hetsy via die internet of via lokale-area-netwerke (bv in skole). Dit is denkbaar dat leerlinge in ’n rekenaargesteunde klaskamer op skool ’n keuse van tale kan hê waarin hulle onderrig ontvang. Onderrig in eie taal (ook vir bv universiteitstudente wat verafgeleë van die kampus is en via die internet studeer) is dus reeds ’n realistiese moontlikheid, danksy die informasietegnologie. Daarom is dit jammer dat ’n firma soos Microsoft, ten spyte van vertoë deur die Vriende van Afrikaans, nog nie sy weg oopsien om die Windows-programmatuur (wat dwarsdeur skole in SA gebruik word) ook in Afrikaans beskikbaar te stel nie. Dit ten spyte van die feit dat Windows reeds in Nederlands en Katalaans beskikbaar is!

— die gebruik van onderskrifte (subtitels) in ’n ander taal
— oorklanking
— koppeluitsendings
— senderskeiding.

Onderskrifte is die goedkoopste metode en word deurlopend gebruik in China, Taiwan, Israel en selfs sekere Europese lande (Nederland) om meertalige gehore te bedien. In Suid-Afrika het die SABC maar slegs onlangs hiermee begin om oa die Afrikaanse vervolgverhaalreeks 7de Laan van Engelstalige onderskrifte te voorsien, met baie groot sukses (en wat, as bonus, die reeks vir hardhorende persone meer toeganklik gemaak het).

Koppeluitsendings (die gebruik van meervoudige klankkanale vir dieselfde videoprogram) is veral geskik vir sportkommentaar, en word oa deur Supersport gebruik, danksy die beskikbaarheid van twee klankkanale vir die enkele videokanaal op MultiChoice. Die benutting van die FM-netwerk vir alternatiewe klankkanale sou intydse kommentaar in ’n hele aantal inheemse tale deur die SABC kon voorsien.

Senderskeiding (streeksuitsendings vir bepaalde tye van die uitsaaiskedule) sou die taaldemografie en die konsentrasie, in redelik klein geografiese gebiede, van bepaalde inheemse tale in ag kon neem. Hierdeur sou oa die gemarginaliseerde amptelike tale xiTsonga en tsiVenda (wat albei sterk streeksgebonde is) bevoordeel kon word deur programme vir ’n gedeelte van die daaglikse uitsaaityd op ’n senderskeidingsbasis in dié tale aan te bied.

’n Nuwe ontwikkeling is dié van satellietgebaseerde interaktiewe televisie, waardeur daar aan die program- en taalbehoeftes van die indiwidu gehoor gegee kan word.

Ten slotte is die ontwikkeling van gemeenskapsradiodienste, waarvan die meeste sterk geografies gebonde is, gedurende die afgelope dekade as ’n belangrike medium daargestel om aan gemeenskapsbehoeftes, wat ook taalgesentreerd kan wees, te voldoen.

Die tegnologie is die sleutel tot die ontsluiting van die taalvoorkeurbehoeftes van ’n meertalige gemeenskap en die bevordering van kommunikasie oor taalgrense heen.

Slotbeskouing

Dit is hoog tyd dat ons ook die ander kant van globalisering, naamlik die kragte geleë in die minderheidstale en -kultuurgroepe in die vrye wêreld, besef. Soos Henryk M Broder in Der Spiegel van 25 September 2000 oor Ysland met slegs 275 000 inwoners geskryf het: “hulle taal, kultuur en literatuur word as die grondslae van hulle bestaan beskou.” En terwyl hulle met hulle rekenaars daagliks deel van die geglobaliseerde wêreld bly, beleef hulle ’n “nasionalisme wat na binne gekeer is”.

Enersyds ervaar ons agv die tegnologie ’n geglobaliseerde wêreld van taal- en kulturele enersheid en selfs imperialisme of neokolonialisme. Maar andersyds, na binne gekeer, in ons veeltalige land is dieselfde tegnologie die sleutel tot meertaligheid, tot menslike ontwikkeling en kreatiwiteit in die onderskeie moedertale. Nie slegs ’n tuiste in eie taal nie, maar inderdaad bemagtiging en krag in eie taal.

Om prakties te wees:

º Nêrens in die wêreld is taalkwessies sonder politieke ingryping en afdwingbare wetgewing oor taal bygelê nie. En Suid-Afrika sal geen uitsondering in die verband wees nie.
º Net soos in ons daaglikse lewe rassisme ’n euwel is, só ook is taal- en kulturele imperialisme. Die vrye naasbestaan van taal- en kulturele instellings en organisasies oor kleurgrense heen is een van die antwoorde op die probleem van ons reënboognasie.
º Op die grondvlak en ter wille van voortdurende monitering en proaktiewe optrede benodig ons meer samewerking en koördinasie tussen al die betrokke instansies. Wyle prof Johan Combrink het destyds ’n voorstel gehad oor ’n “allesweter” oor Afrikaans. In dié verband is die Taalsekretariaat op Stellenbosch wat reeds met ’n databank en infrastruktuur begin het, beslis ’n antwoord in ons rekenaargedrewe en veeltalige samelewing.
º In soverre die krag en kreatiwiteit van Afrikaans op die pad vorentoe in ’n hoë mate sal afhang van die taal se funksies en status op akademiese en wetenskaplike gebied, sou die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns dit ernstig kon oorweeg om ’n leidende rol te speel in die daarstelling van ’n inklusiewe Afrikaanse Raad soos reeds voorgestel deur prof Hermann Giliomee.

Samevattend dus: die voortbestaan en krag van enige taal hang ten nouste saam met die volgende universele waarhede:

boontoe