Poetry by Nkululeko Peter
Nkululeko Peter lives in Site C, Khayelitsha and though he is still a student he is a keen poet. His school is Ntlanganiso High School in Site C. His poetry is about social matters like education, parents, custom, death, love, witchcraft, etc. Talking about his poetry, he says: “Le nto ayisosiqalo kum, ndizame amathuba oba ndingadibana njani nomntu ofana nawe. Ndisekwibanga lesihlanu ndabhala imibongo engaphaya kweshumi, nangona ndingaqinisekanga, kuba isenokuba ngaphezulu.”
ISIKOLO
Ngumzi wakulomfundo.
Umfundo ngumhlohli weendaba.
Mntwana wam uze uncekelele.
Ngathi sele usondele ebhantini,
Utsho unozala.
Isikolo yintaba kaNdoda.
Ntaba leyo bathi yeyamathamsanqa.
Nyoba imxinwa ukubheka phezulu.
Kuba phulo liyakwazi ukubuya lingabethanga nyamakazi.
Kuyatshonwa kudlulelwa kumgca ongaphambili.
Kodwa kuthanda abazingeli.
Kuba bonke izixhobo, imikhonto, iinduku zingakubo.
Mzingeli ingwe ifuna ukubanjwa ngobuchule, ngobunono,
Nobucukubhekubhede, nobulumko.
Kuba ungenzi njalo ulixhoba lokufa.
Namhla okaGambu umntwana ngumhleli weencwadi.
Ilizwe lixhomekeke kuye.
Kuba wanyamezela isikolo.
Waphulaphula abazali.
Unjalo ke oqeqeshiweyo umntwana.
Umthathi uyawuzala umthathi.
Isikolo indlu yakulomfundo.
phezulu
UMZALI
Ngumntu ongenamkhethe ebantwaneni.
Ngumntu osikwa yinimba ngomntwana.
Ngumntu ozingcayo ngobuntu bakhe.
Ngumntu owaziyo ukuba isandla sihlamba esinye.
Ngumntu owaziyo ukuba umntwana ubethwa ngantoni na.
Ngumntu okwaziyo ukuphathwa komntwana,
Hayi omayitshe.
Ngumntu ozeka kade umsindo.
Ngumntu osoloko etsho ngoncumo olumyoli,
Hayi ofinga iintshiyi.
Umntwana ubethwa ngomlomo.
Uthi ukuba umzali utshilo kuvokotheke kuye.
Umve edanduluka esithi ngxe mama, tata.
Sele amaza omlambo ongatshiyo exananaze umbombo.
Ngokumbetha uyamhlukuneza.
Umkhupha ingqondo ezinzileyo umfaka inkohlakalo.
Bambi baphetha ingqondo ingabambi kakuhle.
Bambi baphetha bewashiya amakhaya abo.
Induku ayinamzi itsho inkolo yamaXhosa.
Ngokumxhelela inja umthumela kobani na?
Umenza ilifa lobuhodi kusini na?
Inimba ayisasiki kusini na?
Yayaphi na inimba?
phezulu
INKWENKWE YOMXHOSA
Ngulose omdala.
Yinkabi ebudaleni,
Yimazi ebuncincini,
Yinkunzi ezindukwini.
Inkwenkwe yomXhosa.
Le nto inkwenkwe bathi kwaXhosa nguMbambushe.
Loo mazwi kuyo sisiteketiso.
Mbambushe lowo osisilo esinobulumko.
Othi umvundla usaqala imitsi yokuqala,
Ngqu ngenduku emhlana, uthi natya.
Ubhodle imbola yamaxelegu kwangoko.
Atsho athi uMbambushe ndiwugqibile.
Yinto enyawo zicandeke umphantsi liqabaka.
Andingethethi ngameva kuba lukhuko kuyo.
Nyawo ezo ngumzimba kaxam.
Ntsente leyo sisikhuseli sengqele,
Lithi nokuba izulu likhathazekile,
Ufike ityhala ngezikaSibi.
Kuba kade ezayo izihlangu yintlaka nexolo kuyo.
Yinto evuka ngonyezi ukubopha iinkabi xa kulinywa.
Yinto evuka ngonyezi ileqa ukufika tanci ediphini.
Yinto evuka ngentseni ukukhaphela imfuyo.
Inkwenkwe yomXhosa.
Idlamkile, wena wakha wayibona intlanzi emanzini.
Wena wakha walibona izilenzi emanzini.
Inkwenkwe yomXhosa.
Lala ngeenkobe avuke ngeketse.
Ndimkile!
phezulu
THINA MZI KANTU SILAHLEKELWE
Ithe ukuwa kwayo le ndedeba kwavakala ukugqekreza,
kweendudumo.
Bathi abantu hayi kukudlala nje kwezulu.
Ndathi mna mbongi yamaTola gqirha lezulu,
lisenjenje njena ikho into eyehlileyo.
Kuthe kungenstuku ngako wavakala unomathotholo,
ubika ukufa esithi iwile into kaNdzitshe.
Ndaxhuma ndathi awu nene liwile igorha lamagorha.
Lithe ukuwa kwalo kwanga kukuvuthuza kwenyikima.
Lithe ukuwa kwalo lashiya oonomathotholo beshishiza,
lashiya iintliziyo zabantu zingamahlwili.
Kodwa mna mbongi yamaMfengu ndithi,
maze ningaqalekisi mzi wakwaNoni
kuba wenzile kuthi uMakhosandile sabona, safunda, sonela.
Usifundele oozincwadi, wasisasazela midlalo,
Wathi ukoyisa wasiphathela ezomkhosi.
Koko ndithi lala ngoxolo mfo kaNdzitshe.
Ubukho bakho bube sisibane esingasokuze sicime kumzi kaNtu.
Ukanti ukufa kwakho ibe kukulahlekelwa kwethu.
Koko ndithi ngxe mzi wakwaDikela
kade isitya esihle asityeli emhlabeni.
Maze ningaqalekisi zeniqine nixele igorha uMakhosandile,
lona lakhangela lifuna impumelelo.
De layifumana phezu kwentaba kaSihoda.
Lala mfo kaNdzitshe kade ukuwa kwegorha
iba ngathi kugquba imbalela.
Yalala inkosi yomhlobo wenene ndakhohlela okokugqibela.
A! Ndzitshe.
phezulu
IQHOSHA ELINGENANTUNJA
Yintoni na iqhosha elingenantunja?
Ndithi mna qhaji elimpondo zenyathi,
le nto iliqhosha elingenantunja yimali.
Malindini yakwabani na?
Kade uze ngayiphi na indlela?
Injongo yakho ibikuthini na?
Kuba uthe ufika kwakho wadungadunga amazwe.
Nawo akuthakazelela kuba ayakuzibula.
Kuba uthe ufika kwakho wadala umona, intiyo,
inkohlakalo.
Wathi ukuqwela wadala ukufa.
Ukwenjenje ndiyakuqalekisa,
ndikubeka amabala omlotha.
Kuba namhla luphelile uluntu emhlabeni ngenxa yakho.
Namhla sidada kwinyhikityha yegazi mini zonke.
Khumbula kaloku ukuba ubungekho ngekungenje.
Ngekuthetha ukuba asijongani ngamaso engonyama.
Ukukutya osele kuvuthiwe kuba umbiza ophekwe ngayo,
O! hayi wasenza.
Ulithole likaSathana ntondini ndikuncamile.
Kuba andijongani notata ngenxa yakho.
Nosisi akajongani nomama ngenxa yakho.
O! hayi wasenza.
Kade imvelaphi yakho iphi na?
Kuba wonke amazwe wawaqukumbela.
Nawo axhaphe igazi ngenxa yakho.
Kodwa hayi ngentlahla onayo ndithi umthi wakho,
uyasebenza.
Kuba neenkosi zibusa kuwe.
Andigxeki kuba kade wazelama wazigqiba.
O! hayi wasenza.
phezulu
UYEHLA
Hlathindini leminyanya ndiyakubhotisa.
Qamata wamaXhosa ndiyakubingelela.
Nkosi zonke zomnombo kaPhalo ziyakwazi.
Ndlundini engangenwa gwala ndikujongile.
Ndlundini engangenwa Gxuluwe ndikujongile.
Gxuluwe ongenayo apho yingcungela yephulo.
Xunaza elithwasela apho litola kuphela.
Ntondini etsho ngesithinzi oku kukaGqoloma.
Ntondini engabhijelwa namba.
Mntu oqulathe ubuthi akasondeli kuwe.
Uthi ukuba usondele olame.
Kuba amehlo akho ayahlaba.
Ongenayo funeka acele kokho obagcinileyo.
Uthi ukumphendula suke izulu libaneke.
Zinja eziphume ingqina zifika zikhonkothe ngaphandle.
Mathambo oobawo asashukuma nanamhla.
Ntloko zabo zisabhaqwa nanamhla.
Kuba kade bafela kuwe besaba ingqumbo yakuloZulu.
Ngqumbo leyo yokuthinjwa kweemfuyo zabo.
Ngqumbo leyo yokruthwano ngomhlaba.
Bawela beshiya uNjamkhulu bazotshona kuwe.
Wabaginya kuba uyindlu yoominyanya.
Sivivane yintaba ukubheka phezulu phakathi kuwe.
Kuba basakudumisa nanamhla.
Ndlu esikelelekileyo kwiminyanya.
phezulu
OLWANGOKU UTHANDO LUBHUZWA ZIIMPUKANE
Sasithandana ngothando lobuntu.
Sihlala phantsi kwemithi yomnga sonwabile.
Siqikaqikeka kuloo qaqaqa sibukele amanzi esihla engxangxasini.
Iintengu nezikhwenene yayingabahlobo kuthi.
Kuba zazithi ukubona ukudlala kwethu nazo ufike
zileqana esibhakabhakeni.
Iinkwenkwezi nenyanga ngobusuku zazibaza iso kolo thando
lwethu.
Singabafana sihonjiswa.
Sisitsho ngemithando entanyeni,
Sisitsho ngesiyaca entloko.
Sisitsho ngosaliwe esifubeni,
Sisitsho ngemikhwelo emilenzeni.
Singamantombi sivathe izikhakha esinqeni.
Iwu-u-u-u-u
konakala ukuhlala.
Khanithethe izinto abantu beve.
Usana olungakhaliyo lufela embelekweni.
Nathula niwubona umzi uphela.
Bonyana neentombi khanitsho lo ngumbandela wenu.
Imvelaphi yayo yonke le nto nini.
Niyohluleka na kukuphalaza olu xakaxa?
Khaninikele kum ndithethe.
Bonyana nentombi buqalekiseni ubuthi kwizinto ezidibanisa
nina ngothando.
Yekani ukwenzana izidenge ngobuthi kuthando lwenu.
Uthando ngumvandedwa womnye komnye hayi ubuthi.
Olwenu uthando luneempembelelo ezithi uvela kwazo
zivele sele ungasathandi.
Uzibone sele uthi uhamba nje ubonwe ubamba impukane
ucinga ukuba ubamba intaka.
Ze zithi izenyeliso utya umnqwazi.
Uthando lobuthi luthando lwabumini.
Isisila senkukhu sibonwa mhla ligquthayo.
Isizekabani sayo yonke le nto yimali.
Kuba uthi unyana ukuba unentombi enemali,
ze ithi intombi ukuba inonyana onemali,
kungcono ndimyele koosiyazi ndingazi kuphulukana naye,
kuba engangaleyo imali yomntu ngeze ndiphinde ndiyifumane.
Ndingaswela imali kanti into isemntwini.
Zenilumke ingculazi ingene yondela esizweni!
phezulu
IMPUNDULU EYAZIWAYO
Ubomi babumnandi ngexesha labo.
Kusonwatywa kuyimigcobo.
Andazanga zasuka izinto zalilisa.
Zatsho ngesijwili samini zonke esizweni.
Bangunguphala abantu baqala bajongana.
Bemka ubomi bobusi kwangena ikhala
kwakrakra esizweni likhala akwanyamezeleka
kuba le mpundulu iyagqugqisa.
Sihelegundini sesifo sengculazi akwanyangeka wena
ungotheni na?
Baphela ubomi emhlabeni ngenxa inene ndithi kuwe uyakufa
namthanyana.
Mpundulundini awusasixoleli na?
Mpundulundini walala ngokufa waxukuxa ngegazi akwaneli
yini na?
Umngcwabo wasisonka semihla ngemihla ngenxa yakho.
Ndawo zokungcwaba ziyaphela.
Kungokuba usinikela kumaxhala kusini na?
Kodwa isono sikugubungele.
Usaza kuba wedwa embuzweni.
Bantu bakuthi lo ngumba onzima.
Esi silo sixhomekeke kwiphulo lethu.
Ngeli xesha iingcali zamachiza zisafuna ichiza lokuza nayo
le mpundulu ibonwe ngamehlo masixhobeni ngeekhondom
ukuncedisana namaziko empilo.
Siyivimbe amatyholo okuzimela izakubanjwa.
phezulu
UNYAWO
Nkedamandini eyaswela umthetheleli,
ezisola kuba ithi yavinjwa ukuthetha.
Mcandi wezizwe namaxethuka awagqibe ngemini.
Phuncuka bemphethe abathi bemjonge eNciba
abe ebizwa kweleentlanzi.
Nkanyamba enezivuthevuthe zokulwa ameva.
Mnyamezeli ondoda ingakhaliyo nokuba ingxange ezingxangxasini.
Silo esiwachithachitha ameva kuthiwe senza ngomthi.
Kanti owakho umthi kukuzithemba.
Silo esithi ugwayimba kwaso buthongo soze behle.
Ngqele uyayoyika kodwa iintlungu uyazinyamezela.
Maginya nokuba kuyakrakra liyeza kuye.
Ndlovu ethi ukunyathela iimbodlela zikroboke,
Kuthiwe ujike waziintsimbi kanti usengulo simaziyo.
Ntondini ethi ukomelela unge ungathi ngumzimba kaxam.
Bantu baphila ngawe kuba nguwe othwethwayo.
Bavuna izinto ezintle kuba baqiniswa nguwe.
Ume kwelinye ukuba esiphilayo sesithwethwayo.
Nabangakuphiwanga bayakunqwenela.
Iintliziyo zingamahlwili kukukhathazeka.
Mvuseleli ongenamkhethe ebantwini,
uthi ukuze ukhethe abe udaliwe ingesukuba kuthanda wena.
Oononzangabom andingethethi ngabo.
Mthwesi wesidanga kumntu ngemisebenzi yakhe.
phezulu
UMFO KAGABHA
Ndivumeleni ndibike imbiba ndibike ibuzi ngomfo kaGabha.
Ngubani na ongavanga ngomprofeti, bugqirha, bumbongi.
NguNtsikana waseMaCirheni kwaQangqolo.
Ikhohlombe elakhohlombela abomgquba.
Elagqogqa imiphula ezindlebeni lafaka ukhanyiso.
Umdudi owaduda kwahlokoma umhlaba.
Igqobhoka lembola elagqobhoka kwaNgqika.
Ihlungulu elaprofeta mini kwavela umqulu.
Imbongi yomthonyama eyatsho ngemfazwe kaNdlambe
noNgqika.
Isanuse esavumisa ngomshologu wabonwa ngabantu.
Sathi ekuzeni kwesono kotshaya nemveku.
Uzwi lingadliwa nja lidliwa ziingcayingcayi.
Umhlabi mkhosi wamaNgqika
owavuthela uphondo lwenyathi lamanya-manyaza
izulu.
Yathi le ngcungela lihlola ukufa.
Awu! Ngabula uQilo
intengu eyolusa imfuyo ngethuba lemfazwe kaNdlambe noNgqika.
Ukungathetha yena yazini kunyembelekile.
Nyaka ka1821 soze sikulibale.
Kuba waba yinyhwagi isusa umhlangala kuNtsikana.
Wadeda loo mhlangala kuba inyhwagi sisilo esikhulu
kunayo.
Nkothovu eyayala, yalumkisa, yagxininisa koonyana
mini iza kumka.
Isephi na indoda esayolelwayo kweli limiyo.
Awu! Ngaabula umfo kaGabha.
Ngcayingcayi, yengcungela, yeengcaphephe
zomgquba.
Ngqondi yemveli eyazenzela umkhumbi isaphila.
Mbila eyazombela ingcwaba isaphila.
Dlaka layo liseThwathwa kumaNkazana.
Mfo kaGabha usengummiselo esizweni.
Sisazidla ngawe nawe uze ube negugu neqhayiya ngathi.
Ze undibulisele kwelo labasindisiweyo kumakhaya
okugqibela into kaMqhayi, kaJolobe, kaSinxo.
Ndasithela ndaxela inyanga igqunywa lilifu.
phezulu
|
