|
|
|
|
|
|
|
’n Nuwe hervorming?deur prof Sakkie SpangenbergOu Testament UNISA
1 Inleidende stellingsEk wil allereers met ’n belydenis begin. Dis een van die oudste belydenisse in die Bybel, maar dis ’n belydenis wat Jesus van Nasaret nie sou gehuiwer het om uit te spreek nie. Dit lui só: Barmhartig en genadig is die HERE, lankmoedig en vol liefde. Hierdie belydenis is te vind in Psalm 103:8, Eksodus 34:6 en Jona 4:2. Ek begin met ’n belydenis, omdat daar mense is wat die nuwe hervorming probeer diskrediteer as sou dit ’n hervorming wees “weg van die Bybel, weg van God en weg van Jesus Christus.” Ek wil dit benadruk dat dit ’n flagrante en kwaadwillige vertekening is van die nuwe hervorming — in elk geval soos dit deur die klompie Suid-Afrikaanse Bybelwetenskaplikes, teoloë en ingeligte lidmate verstaan en verwoord word. Die nuwe hervorming gaan bloot daarom dat daar nuwere inligting oor die Bybelboeke, die leefwêreld van Jesus en die ontstaan van die Christelike godsdiens oor die afgelope eeu beskikbaar geraak het. Die Bybelwetenskaplikes wat van hierdie nuwere inligting bewus is, wil dit graag met mense deel en wys hoedat dit kan bydra tot ’n verryking van ons geloof en tot dade wat kongruent is aan daardie geloof. Die nuwere inligting wat beskikbaar geraak het, hou veral verband met die twee groot manuskripontdekkings in die twintigste eeu. Ek verwys na die manuskripontdekkings by Nag Hammadi in Egipte in 1945, en die manuskripontdekkings van 1947-1956 in die Qumran-grotte aan die noordwestelike hoek van die Dooie See. Mense verwys ook daarna as die Dooie See-rolle. Maar laat ons eerlik wees, die nuwe hervorming hou ook verband met ’n verskuiwing in Westerlinge se denke oor wat waarheid is, of dan hoe ons waarheid behoort te definieer. Meer en meer geleerdes beklemtoon dat waarheid nie een-dimensioneel is nie, maar meer-dimensioneel. In die wêrelddorpie waarvan ons tans deel is, is daar verskillende sienings oor wat waarheid is. Waarheid — só het mense besef — is nie tydloos, konteksloos en onbeïnvloed deur perspektiewe nie. Vandag weet ons dat waarheid onder meer met die volgende sake verband hou: (1) die tydvak in die geskiedenis; (2) mense se kultuur, hulle woonplek op aarde en die sosiale vlak wat hulle in ’n samelewing beklee; (3) die beperkinge van ons taal; (4) die belangrikheid van die hermeneutiek (of dan die teorie van verstaan) wat beklemtoon dat waarheid altyd geïnterpreteerde waarheid is; en (5) die besef dat die waarnemer of kenner altyd die objekte van sy kennis deur middel van ’n taal beskryf wat vir hom bekend is. Daar is egter ook ander krisisse wat as katalisators dien en ’n bydrae lewer tot die nuwe hervorming. Ek noem slegs die volgende sake wat krisisse vir die tradisionele verwoording van die Christelike leer veroorsaak: Kerke en teoloë in Suid-Afrika het gedurende die apartheidsera (1948-1994) hulle byna uitsluitlik besig gehou met die Bybel en die apartheidsbeleid. Noudat ons in die postapartheidsera leef, is daar ander sake wat ons aandag verdien. Net soos wat die teologie in Europa ná die Tweede Wêreldoorlog nie meer dieselfde kon wees as vóór daardie oorlog nie, so kan óns teologie ook nie meer dieselfde wees nie. As mens bewus is van die verskuiwinge in ons waarheidbegrip, die krisisse wat die nuwere wetenskaplike ontdekkings veroorsaak, die manuskripontdekkings en die nuwere inligting oor die ontstaan van die Nuwe-Testamentiese boeke, kan jy nie anders as om met James Charlesworth (’n kenner van die Dooie See-rolle) saam te stem nie: Dogmatics has been important in Christian history to clarify and defend the faith. That should be acknowledged, but it does not mean that what was defined as Christian faith for St. Augustine must be operative and constricting for us today. I am convinced that Augustine would have been opposed to such a move. It is now clear that we have insights into Jesus’ time which Augustine did not know about, and that this new information, as well as the cultural climate at the end of the second millennium, necessitates finding new ways of expressing our understanding of Christian faith. Augustine struggled to shape faith — rather, the art of believing — for his time. Do we not have the same responsibility? Daar is ’n groot klomp Christene wat graag hulle geloof in terme van die Christelike godsdiens wil uitdruk, maar hulle besef dat hulle dit nie meer kan doen aan die hand van die tradisionele Christelike dogmas nie. Die Christelike godsdiens sal vir hierdie mense slegs sin bly behou as daar radikale aanpassings kom. ’n Nuwe hervorming is na my mening onafwendbaar.
2 Die Nag Hammadi manuskrip-ontdekkings (1945)Om hierdie ontdekking na waarde te kan skat, is dit nodig om eers kennis te neem van die sogenaamde Sinoptiese vraagstuk. Die Sinoptiese vraagstuk handel oor die samehang tussen die eerste drie evangelies van die Nuwe Testament (Matteus, Markus en Lukas). In kort kom dit daarop neer dat geleerdes wat hierdie geskrifte intensief bestudeer het, agtergekom het dat daar woordelikse ooreenstemmings in die Griekse teks is. Mense het begin vra: “Wie het van wie afgeskryf?” Verskillende teorieë het die lig gesien, maar die Twee-bronne-teorie het geblyk die beste antwoord te gee op die vraag na die ooreenstemmings. Volgens die Twee-bronne-teorie is Markus die oudste evangelie (70 nC) en het sowel Matteus (80 nC) as Lukas (85 nC) daarvan gebruik gemaak toe hulle hulle onderskeie evangelies geskryf het. Dit het sekere van die ooreenstemmings in die teks van Markus, Matteus en Lukas verklaar. Daar was egter verdere woordelikse ooreenstemmings in Matteus en Lukas waarvoor ’n antwoord gesoek moes word. Sommige geleerdes het hierdie woordelikse ooreenstemmings toegeskryf aan die feit dat Matteus en Lukas ook van ’n tweede geskrewe bron gebruik gemaak het toe hulle hulle onderskeie evangelies geskryf het. Hierdie geskrewe bron het die naam die Q-bron gekry. (Q kom van die beginletter van die Duitse woord Quelle, wat “bron” beteken.) Mens kan hierdie prosedure vergelyk met die skerwe van ’n baie ou kruik. Wanneer mens die skerwe mooi pas en aanmekaar heg, kan jy ’n idee vorm van hoe die oorspronklike kruik sou gelyk het. Toe geleerdes hierdie bron uit die ooreenstemmende woorde van Matteus en Lukas (wat nie in Markus te vind is nie) hersaamgestel het, het dit geblyk dat dit ’n bron is wat hoofsaaklik bestaan uit uitsprake of gesegdes van Jesus. Sommige geleerdes verwys daarom ook na hierdie bron as die Spreukebron (“Sayings scource”). Die gerekonstrueerde Q-bron het nie ’n geboorteverhaal van Jesus bevat nie. Ook nie ’n vertelling oor sy kruisdood en opstanding nie. Gegewe die belangrikheid van die kruis en opstandingsverhale, het sommige mense getwyfel of daar werklik so ’n soort bron in die vroeë Christendom sou bestaan het. Met die ontdekking van die Koptiese afskrifte van die Thomas-evangelie in 1945 by Nag Hammadi het geleerdes skielik besef dat die Q-bron nie maar net ’n denkbeeldige bron was nie. Die Thomas-evangelie vertoon immers dieselfde karaktertrekke as die Q-bron:
3 Die Qumran manuskrip-ontdekkings (1947-1956)Die verhaal van die ontdekking van die eerste Dooie See-rolle in 1947 is ’n fassinerende verhaal wat ek nie hier kan oorvertel nie. Tyd laat my nie toe nie. Dit is egter deur verskeie mense al beskryf. Hierdie ontdekking het aan ons die oudste afskrifte van die Ou-Testamentiese boeke gelewer. Maar daar was ook ander nie-Bybelse geskrifte wat ontdek is en dis hierdie dokumente wat vir ons ’n wêreld geopen het wat vroeër grootliks onbekend was. Die mense wat by Qumran gewoon het, het gebruike en gewoontes gehad wat gedeeltelik met die van die vroeë Christene ooreengestem het. Dink maar aan die gemeenskaplike maaltye, die deel van besittings, die beskouing dat hulle in die eindtyd leef en die soort Bybeluitleg wat die vroeë Christene beoefen het. Hierdie ontdekking het vir ons die Joodse wêreld waarin Jesus geleef het, soos geen ander vorige ontdekking nie belig. Vóór die val van Jerusalem, so lyk dit, het Judaïsme uit ’n verskeidenheid groepe bestaan. Ons kan minstens vier hoofstrominge onderskei:
Die bestaan van ’n veelheid groepe in die Judaïsme en die verwoesting van die tempel in 70 nC het vereis dat iets gedoen moes word om Judaïsme te red. Die uiteinde was dat die rabbyne by Jamnia tussen die jare 90 en 100 nC byeengekom en daar duidelike reëls neergelê het oor wat Judaïsme behels. Ons kan hierdie gebeure beskryf as ’n omskrywing van ’n bestaande godsdienstige paradigma. Na die Jamnia-vergaderings en besluite het die Joodse godsdiensleiers hulleself van die vroeë Christene (wat eintlik maar net nog ’n alternatief in die vroeë Judaïsme was) begin distansieer. Die skeidslyne is skerp getrek en die evangelie van Johannes, wat rondom 100 nC, geskryf is, weerspieël hierdie breuk soos geen ander Nuwe-Testamentiese geskrif nie. Een van die opvallendste kenmerke van die evangelie van Johannes is die herhaalde gebruik van die woorde “die Jode”. Hierdie uitdrukking kom nie minder nie as 71 keer voor in hierdie evangelie, terwyl dit slegs vyf tot ses keer in die Sinoptiese evangelies voorkom. Dit is ’n duidelike weerspieëling dat die Christene aan wie Johannes sy evangelie geskryf het, nie meer deel gevorm het van die Judaïsme nie. Histories is dit duidelik dat die vroeë Judaïsme as gevolg van die verwoesting van die tempel in 70 nC en die gepaardgaande geloofskrisis, in twee vertak het. Aan die een kant was die vroeë Christene (wat aanvanklik net ’n variant in die eerste-eeuse Judaïsme was, maar geleidelik ’n nuwe godsdienstige paradigma verteenwoordig het), en aan die ander kant was die vroeë Rabbynse Judaïsme (wat ’n noukeuriger beskrywing van Judaïsme verteenwoordig). Uit die één bron (vroeë Judaïsme) het dus twee strome ontspring: (1) Rabbynse Judaïsme en (2) vroeë Christendom. Paul Joyce som dié toedrag mooi op: Judaism and Christianity should not be thought of as “mother” and “daughter”, but rather perhaps as two sisters, whose stories have been distinctive and particular. Each “sister” has defined her identity in the light of many factors, including of course reaction against her sibling. Die Christelike godsdiens het nie rein uit die hemel gekom nie. Dit het hier op aarde tussen mense ontstaan. Hierdie godsdiens het ontwikkel uit die Judaïsme van die eerste eeu, daarom is die Rabbynse Judaïsme ’n sustergodsdiens van die Christelike godsdiens. Die Christendom het nie die Judaïsme kom verplaas of vervang nie. Dit is dus onsin om die godsdienstige situasie in die eerste eeu in Palestina soos volg te beskryf: “Die eerste groot godsdiens wat die vroeë kerk ontmoet het, was die Jodedom” (vgl Pieter Verster se boek). Dink gerus oor die volgende na: Watter godsdiens het Jesus en sy ouers beoefen? Ons deel twee derdes van ons Bybel met hierdie sustergodsdiens. Hulle is nie ongelowiges, heidene of kinders van die duiwel nie! Dit is een van die belangrikste sake in die nuwe hervorming — die herwaardering van die Joodse agtergrond van Jesus en die erkenning dat Hy ’n Joodse profeet en wysheidsleermeester was. Die volgende woorde van Robert en Mary Coote is belangrik: The Christianity of the New Testament began not with the birth, death, or resurrection of Jesus, but with the end of the temple to which the first cell of his followers was attached. Die Christelike godsdiens is beïnvloed deur die Griekssprekende wêreld. Die feit dat ons praat van “Jesus Christus” en nie van “Josua” of “Jeshua die Messias” nie, behoort al iets vir ons te sê. Cees den Heyer stel dit goed: Binnen het tijdsbestek van slechts enkele decennia veranderde een joods-messiaanse sekte in een heiden-christelijke kerk die zich nauwelijks meer bewust was van haar joodse wortels.
Casey, PM 1991. From Jewish prophet to gentile God: The origins and development of New Testament Christology. Cambridge: James Clarke.
10 vC
30 nC Q-evangelie 70 nC Inname van Jerusalem. Verwoesting van tempel. 80 nC Brief van Jakobus 100 nC Evangelie volgens Johannes
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
© Kopiereg in die ontwerp en inhoud van hierdie webruimte behoort aan LitNet, uitgesluit die kopiereg in bydraes wat berus by die outeurs wat sodanige bydraes verskaf. LitNet streef na die plasing van oorspronklike materiaal en na die oop en onbeperkte uitruil van idees en menings. Die menings van bydraers tot hierdie werftuiste is dus hul eie en weerspieël nie noodwendig die mening van die redaksie en bestuur van LitNet nie. LitNet kan ongelukkig ook nie waarborg dat hierdie diens ononderbroke of foutloos sal wees nie en gebruikers wat steun op inligting wat hier verskaf word, doen dit op hul eie risiko. Media24, M-Web, Ligitprops 3042 BK en die bestuur en redaksie van LitNet aanvaar derhalwe geen aanspreeklikheid vir enige regstreekse of onregstreekse verlies of skade wat uit sodanige bydraes of die verskaffing van hierdie diens spruit nie. LitNet is ’n onafhanklike joernaal op die Internet, en word as gesamentlike onderneming deur Ligitprops 3042 BK en Media24 bedryf. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
